ZÜHEYR b. MUÂVİYE
(زهير بن معاوية)
Ebû Hayseme Züheyr b. Muâviye b. Hudeyc el-Cu‘fî el-Kûfî
(ö. 173/789)
Kûfeli hadis hâfızı.
95 (713-14) yılında doğdu. Ebû İshak es-Sebîî, Humeyd et-Tavîl, Esved b. Kays, Simâk b. Harb, A‘meş ve Hişâm b. Urve gibi tâbiîn imamlarından hadis rivayet etti. Kendisinden aynı zamanda hocalarından olan İbn Cüreyc ve İbn İshak ile Zâide b. Kudâme, Abdullah b. Mübârek ve Ebû Dâvûd et-Tayâlisî gibi muhaddisler rivayette bulundu. 164 (780-81) yılında Kûfe’den ayrılıp Cezîre’ye yerleşen Züheyr 173’te (789) felç geçirmiş ve aynı yılın receb ayında vefat etmiştir. Kaynaklarda ölüm tarihi 172, 174 veya 177 (793) olarak da verilmektedir. Züheyr’in Ruhayl ve Hudeyc adında iki kardeşi vardır.
Züheyr cerh ve ta‘dîl âlimleri tarafından sika olarak nitelendirilmiş olup Yahyâ b. Maîn hıfz bakımından onu Ebû Avâne el-Vâsıtî ile aynı seviyede, İsrâil b. Yûnus es-Sebîî’den ise daha kuvvetli görmüştür. Şuayb b. Harb de Züheyr’i Şu‘be b. Haccâc’dan çok üstün bir hâfız saymışsa da bu değerlendirme biraz mübalağalı bulunmuştur (İbnü’l-İmâd, I, 282). Süfyân b. Uyeyne talebelerini Züheyr’den ders almaya teşvik etmiş, Kûfe’de onun gibisinin bulunmadığını söylemiştir. Ahmed b. Hanbel, Züheyr’in ilmin kaynaklarından olduğunu belirtmiş, Ebû Hâtim er-Râzî onu sünnete bağlı diye nitelemiş ve üç kardeşi içinde en güvenilir muhaddis olarak Züheyr’i göstermiştir. Osman b. Saîd ed-Dârimî, Züheyr gibi muhaddislerin rivayetlerinden şüphe edilemeyeceğini bildirmiş, Züheyr’i hayırla yâdeden Saîd b. Mansûr onun hadislerinin yazılmasını tavsiye etmiştir. Ehl-i Irâk da Züheyr’in mensup olduğu nesil içinde özellikle onun rivayetlerini tercih etmiştir (Mizzî, IX, 425).
Sika bir muhaddis olarak tanınmakla birlikte Züheyr’in bazı râvilerden aldığı rivayetlerde dikkatli olunması istenmiştir. Özellikle Ebû İshak es-Sebîî’den olan rivayetleri Ebû İshak’ın ihtilâta uğramasından (zihnî melekelerinin zayıflamasından) sonraki döneme rastladığı gerekçesiyle kusurlu bulunmuştur. Züheyr’i sika ve güvenilir bir hafız diye tanımlayan Zehebî ise Ebû İshak es-Sebîî’nin hâfızasının zayıflamasına rağmen onun bu kusurunun hiçbir zaman rivayet ehliyetini kaldıracak şekilde bir
ihtilât derecesine varmadığını, Züheyr’in Ebû İshak’tan olan rivayetlerindeki gevşekliğin (lîn) Züheyr’den değil Ebû İshak’tan kaynaklandığını belirtmiştir (Teźkiretü’l-ĥuffâž, I, 233; Mîzânü’l-iǾtidâl, II, 86). Züheyr b. Muâviye’nin, hadis rivayet yöntemlerinin en sağlamlarından sayılan imlâ yoluyla rivayette bulunmayı tercih ettiği zikredilmektedir (DİA, XXII, 225; XXXVI, 458). Güçlü bir hâfızaya sahip olan Züheyr’in rivayetleri Kütüb-i Sitte’nin tamamında yer almaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, VI, 376-377; İbn Ebû Hâtim, el-Cerĥ ve’t-taǾdîl, III, 588-589; Mizzî, Tehźîbü’l-Kemâl, IX, 420-425; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, VIII, 181-187; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, I, 233; a.mlf., Mîzânü’l-iǾtidâl, II, 86; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, I, 282; Abdullah Aydınlı, “İmlâ”, DİA, XXII, 225; a.mlf., “Semâ”, a.e., XXXVI, 458.
Bünyamin Erul