YETKİN, Suut Kemal
(1903-1980)
Sanat ve edebiyata dair çalışmalarıyla tanınan Türk bilim adamı.
Urfa’da doğdu. Babası Şeyh Saffet Yetkin’dir. Ailesi İstanbul’a gelip yerleşince ilk öğrenimini İstanbul Numûne-i Tatbîkat Mektebi’nde, orta öğrenimini Mekteb-i Sultânî’de tamamladı. Lise yıllarında “Suud Saffet” adıyla yayımladığı şiirleriyle edebiyat dünyasına girdi; edebiyatla ilişkisini eleştiri ve denemeleriyle sürdürdü. 1925’te Fransa’ya giderek Sorbonne ve Rennes üniversitelerinde felsefe, estetik ve sanat tarihi eğitimi aldı. 1929’da Paris Ecole Normale Supérieure’de pedagoji seminerlerine katıldı. 1930’da yurda döndükten sonra Konya, Edirne ve Ankara’daki liselerde, Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü’nde felsefe ve pedagoji öğretmenliği yaptı. 1933 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde estetik ve sanat tarihi doçentliğine tayin edildi. 1937’de İstanbul’dan ayrılıp Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi’nde Fransızca öğretmenliği, 1938-1941 yıllarında Maarif Vekâleti Güzel Sanatlar umum müdürlüğü görevlerinde bulundu. Bu görevi sırasında I. Devlet Resim ve Heykel Sergisi açılmış, geleneksel ve çağdaş Türk sanatını tanıtmakta öncülük eden Güzel Sanatlar Dergisi yayım hayatına girmiştir.
1941’de Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde estetik ve sanat tarihi profesörlüğüne getirilen Suut Kemal, 1943-1950 yılları arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yedi ve sekizinci dönem Urfa milletvekili olarak görev yaptı. 1950’de yeniden akademik hayata dönerek Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde Türk ve İslâm Sanatları Kürsüsü’n-de çalışmaya başladı. Bir yıl sonra, uzun yıllar müdürlüğünü yapacağı Türk ve İslâm Sanatları Tarihi Enstitüsü’nü kurdu ve bu alanda çalışan bilim adamlarını bir araya topladı. Komitesinde yer aldığı Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi’ni oluşturma çabaları içine girdi ve dört yılda bir düzenlenen, Türk sanatının dünyaya tanıtılmasında büyük önem taşıyan, günümüzde de sürdürülen kongrelerin ilkini 19 Ekim 1959’da Ankara’da gerçekleştirdi. 1951-1953 yıllarında İlâhiyat Fakültesi’n-de dekanlık ve 1959-1963 arasında Ankara Üniversitesi’nde iki dönem rektörlük görevinde bulundu. Bu sırada önemli yayınların basılmasını sağlayan Ankara Üniversitesi Basımevi’ni açtı. 1958’de ordinaryüs profesörlüğe yükseltildi. 1963-1964 ders yılında Columbia ve Paris Sorbonne üniversitelerinde de Türk sanatı üzerine dersler verdi. Yurda döndüğünde İlâhiyat Fakültesi’nden ayrıldı; Ankara Üniversitesi’nde yeni kurulan Eğitim Fakültesi’ne geçerek Güzel Sanatlar Eğitimi Kürsüsü’nü oluşturdu. Aynı zamanda Hacettepe Üniversitesi’nde sanat tarihi derslerine başladı, 1968’de burada da Sanat Tarihi Bölümü’nü kurdu; 1973 yılında emekliliğe ayrılıncaya kadar her iki üniversitedeki görevlerine devam etti. 1949-1966 yıllarında Türk Dil Kurumu üyeliği yaptı; 1947-1950 yılları arasında Millî Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosu’nda görev aldı. Türkiye’deki Sanat Eleştirmenleri Derneği’ni kurdu. 18 Nisan 1980’de Ankara’da öldü. Ars Orientalis ve Studia Islamica gibi yabancı bilimsel dergilerde yazıları yayımlanan ilk Türk sanat tarihçisidir. Ayrıca Cumhuriyet Türkiyesi’nde güzel sanatlar konusundaki ilk yayın olan Ar dergisinin yönetmenliğini yapmıştır. Sanat tarihçisi, yazar, çevirmen, eleştirmen, yönetici, eğitimci, denemeci ve düşünür olarak birçok niteliği bünyesinde barındıran Suut Kemal Yetkin yurt içinde ve yurt dışında faaliyetlerini başarıyla sürdürebilmiş aydınlardan biridir. Gelecek kuşaklara Türk İslâm sanatı, Batı uygarlığı, çağdaş sanat, felsefe ve edebiyat alanlarında Türkçe ve yabancı dilde kırkı aşkın kitap, seksenden fazla makale ve deneme yazısı, yirmiye yakın çeviri kitap bırakmıştır.
Eserleri. 1923’te henüz yirmi yaşında iken Şi’r-i Leyâl adlı bir şiir kitabı yayımlanan Yetkin’in diğer belli başlı eserleri şunlardır: Estetik (İstanbul 1931), Sanat Felsefesi (İstanbul 1934), Filozofi ve Sanat (İstanbul 1935), Sanat Meseleleri (İstanbul 1945), Leonardo da Vinci’nin Sanatı (İstanbul 1945), İslâm Mimarisi (Ankara 1954), İslâm Sanatı Tarihi (Ankara 1954), Büyük Ressamlar (İstanbul 1955), Günlerin Götürdüğü: Edebiyat Üzerine Düşünceler (İstanbul 1958), L’architecture turque en Turquie (Paris 1962), Edebiyatta Akımlar (İstanbul 1967), Şiir Üzerine Düşünceler (İstanbul 1969), Türk Mimarisi (Ankara 1970), L’ancienne peinture turque (Paris 1970), Estetik Doktrinler (Ankara 1972), İslâm Ülkelerinde Sanat (İstanbul 1974), Büyük Tedirginler (Ankara 1976), Barok Sanat (İstanbul 1977), Edebiyat Üzerine Denemeler (Ankara 1978), Estetik ve Ana Sorunları (İstanbul 1979). Çevirilerinden şu eserler zikredilebilir: Lessing’den Laocoon (1935), Hegel’den Estetik (1936, özet tercüme), Sauvaget’den İslâm Dünyası: Kısa Kronoloji (Ankara, ts., Faik Reşit Unat ile birlikte), Ernst Kühnel’den Doğu İslâm Memleketlerinde Minyatür (Ankara 1952, Melahat Özgü ile birlikte) (eser ve makalelerinin bir listesi için bk. Suut Kemal Yetkin’e Armağan, s. XI-XVII).
BİBLİYOGRAFYA:
Günsel Renda, “Suut Kemal Yetkin’in Bilimsel Kişiliği”, Suut Kemal Yetkin’e Armağan, Ankara 1984, s. XI-XVII, 1-4; Adnan Turani, “Suut Kemal Yetkin ve Plastik Sanatlar”, a.e., s. 11-15; Hikmet Dizdaroğlu, “Denemeci Suut Kemal Yetkin”, a.e., s. 5-10; a.mlf., “Suut Kemal Yetkin’in Ardından”, AÜ İlâhiyat Fakültesi Yıllık Araştırmalar Dergisi,
III, Ankara 1981, s. 13-16; Bedreddin Cömert, “Suut Kemal Yetkin”, Milliyet Sanat Dergisi, sy. 4, İstanbul 1980, s. 22-23; Şinasi Özdenoğlu, “Bir Hümanisti Anarken: Suut Kemal Yetkin”, a.e., sy. 23 (1981), s. 27-28; Neşet Çağatay, “Ord. Prof. Suut Kemal Yetkin (1903-1980)”, AÜ İlâhiyat Fakültesi Yıllık Araştırmalar Dergisi, III (1981), s. 5-7; Sabahattin Teoman, “Büyük Tedirgin; Suut Kemal Yetkin İçin”, a.e., s. 9-12; İbrahim Agâh Çubukçu, “Ord. Prof. Suut Kemal Yetkin’le Bir Söyleşi”, a.e., s. 17-19; Nurcan Yazıcı, “Türkiye’de Sanat Tarihinde İlkler/Öncüler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, VII/14, İstanbul 2009, s. 571-607.
Ebru Karakaya