VÜHEYB b. HÂLİD

(وهيب بن خالد)

Ebû Bekr Vüheyb b. Hâlid b. Aclân el-Basrî (ö. 165/781)

Muhaddis.

107 (725-26) yılında doğdu. Bâhile kabilesinin mevâlîsindendir. Kerâbîsî nisbesiyle de anılması pamuklu kumaş ticaretiyle uğraştığını göstermektedir. Eyyûb es-Sahtiyânî, Mansûr b. Mu‘temir, Ebû Hâzim Seleme b. Dînâr, Humeyd et-Tavîl, Yahyâ b. Saîd el-Ensârî, Ca‘fer es-Sâdık, İbn Cüreyc gibi hocalardan hadis tahsil etti. Hocaları arasında Medineliler’in çok oluşu dikkat çekmektedir. Mâlik b. Enes’ten cerh ve ta‘dîl konusunda faydalandı ve ricâl alanında akranlarının en önde geleni oldu. Basra’da Şu‘be b. Haccâc’dan sonra en büyük ricâl âlimi diye nitelenmesi bunu göstermektedir. Bazı râviler hakkında yaptığı değerlendirmeler Hammâd b. Seleme gibi çağdaşları tarafından eleştirilmişse de ileriki yüzyıllarda ricâl âlimleri Vüheyb’i haklı bulmuştur (Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, VIII, 224). Kendisinden Abdullah b. Mübârek, İbn Uleyye, Abdurrahman b. Mehdî, Affân b. Müslim, Süleyman b. Harb, Ebü’l-Velîd et-Tayâlisî, İbn Âişe, Ebû Dâvûd et-Tayâlisî ve Ebû Seleme et-Tebûzekî gibi isimler hadis rivayetinde bulundu. Bilinmeyen bir sebeple bir dönem hapse atıldı. Hapiste olduğu günlerde (İbn Sa‘d, VII, 287) veya ömrünün sonlarında (İbn Ebû Hâtim, IX, 35) görme duyusunu kaybetti; ancak güçlü hâfızası ve ezberinden rivayet edebilmesi sayesinde hadis imlâ etmeyi sürdürdü.

Kütüb-i Sitte’de rivayetleri yer alan Vüheyb b. Hâlid henüz elli sekiz yaşında iken ve akranlarına göre erken vefat etmesine rağmen İbn Uleyye, Abdülvâris b. Saîd ve Yezîd b. Zürey‘ ile birlikte Basra’nın dört büyük hadis hâfızından biri kabul edilmiş, bu dört ismin de hadisleri mâna ile değil lafızlarıyla rivayete önem verdiği bildirilmiştir (Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, VIII, 224). Vüheyb, hadis ve fıkıh bilgisi açısından Basra’nın önde gelen simalarından Hammâd b. Zeyd ile kıyaslanmış, özellikle Medineli hocalardan hadis rivayeti hususunda onun halefi sayılmıştır (Mizzî, XXXI, 167). Hadis münekkidleri Vüheyb hakkında genelde olumlu değerlendirmeler yapmıştır. Abdurrahman b. Mehdî, kendi dönemindeki âlimler arasında hadisi ve ricâli en iyi bilen kişinin Vüheyb olduğunu söylemiş ve onu İbn Uleyye’ye tercih etmiştir (a.g.e., XXXI, 166). Yahyâ b. Saîd el-Kattân, Vüheyb’den övgü ile söz etmesine rağmen ihtilâf etmeleri durumunda İbn Uleyye ve Yezîd b. Zürey‘in Vüheyb’e tercih edilebileceğini belirtmiş, Ahmed b. Hanbel ise bu konuda Abdurrahman b. Mehdî’nin görüşüne katılmıştır. Yahyâ b. Maîn, Vüheyb’i Basralı hadis hocalarının en güvenilir olanları arasında saymış, İbn Sa‘d sika, kesîrü’l-hadîs ve hüccet kabul edildiğini bildirmiş, İbn Ebû Hâtim de onun zayıf râvilerden neredeyse hiç hadis almadığına işaret etmiştir (el-Cerĥ ve’t-taǾdîl, IX, 35). Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Vüheyb’in sika olmasına rağmen ömrünün sonlarına doğru hâfızasının zayıfladığını ileri sürmüşse de (İbn Hacer, XI, 170) bu görüşe itibar edilmemiştir.

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, VII, 287; Buhârî, et-Târîħu’l-kebîr, VIII, 177; İbn Ebû Hâtim, el-Cerĥ ve’t-taǾdîl, IX, 34-35; Mizzî, Tehźîbü’l-Kemâl, XXXI, 164-168; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, VIII, 223-226; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, I, 235, 236; İbn Hacer, Tehźîbü’t-Tehźîb, XI, 169-170.

Ayhan Tekineş