TIRÂD ez-ZEYNEBÎ

(طراد الزينبي)

Ebü’l-Fevâris el-Kâmil Tırâd b. Muhammed b. Alî ez-Zeynebî el-Hâşimî (ö. 491/1098)

Iraklı muhaddis ve nakībü’n-nükabâ.

Şevval 398’de (Haziran 1008) doğdu. Abdullah b. Abbas’ın oğlu Ali’nin torunu Zeyneb bint Süleyman’ın (ö. 218/833 [?]) soyundan gelen ailesi Zeynebî nisbesiyle anılmıştır. Abbasoğulları’nın nakibliğini yapan aile ilim ve faziletiyle tanınır. Dedesi Ali ve muhaddis olan babası Muhammed de nakiblik yapmışlardı. Hepsi de âlim olan beş erkek kardeşinden dördü doksan yıldan fazla yaşadığı için âlî isnad sahibiydi. En büyükleri Ebû Temmâm Muhammed’dir. Ebû Mansûr Muhammed, Vezir Îsâ b. Ali’nin öğrencisiydi. Ebû Nasr Muhammed “zâhid, müsnidü Bağdâd ve müsnidü’l-vakt” olarak anılıyordu. Kardeşlerinden Ebû


Ya‘lâ Hamza, Abbasoğulları’nın reisiydi. En küçük kardeşi Ebû Tâlib Nûrülhüdâ ise Irak Hanefîleri’nin önde gelen fakihlerinden olup aynı zamanda Buhârî’nin el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’inin Kerîme bint Ahmed nüshasının o devirdeki en son râvisiydi.

Tırâd ez-Zeynebî birçok âlimden hadis dinledi. Uzun yaşadığı için ömrünün son yıllarında aralarında Ebû Nasr b. Hasnûn en-Nersî ve Hüseyin b. Ömer el-Gazzâl gibi muhaddislerin bulunduğu birçok hocasının hayatta kalan tek râvisi olup âlî isnadlara sahipti. Hocaları arasında Ebü’l-Hasan İbn Rizkaveyh, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Müslime, Hilâl el-Haffâr, Hüseyin b. Berhân, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Hammâmî ve Ebü’l-Hüseyin İbn Bişrân gibi muhaddisler sayılabilir. Tırâd’ın talebeleri içinde oğulları Şerefeddin Ali ve Muhammed’in yanı sıra Muhammed b. Abdülmelik el-Hemedânî, İbn Nâsır es-Selâmî, Ömer b. Abdullah el-Harbî, Ahmed b. Mukarreb, Yahyâ b. Sâbit, Teymî, Şühde el-Kâtibe, Sıbtu’l-Hayyât ve Hibetullah b. Tâvûs gibi âlimler vardır. En son vefat eden talebesi Musul hatibi Ebü’l-Fazl Abdullah b. Ali et-Tûsî’dir. Hanefî mezhebine mensup olan Tırâd hadis ilminde “sika-sebt” ve “sadûk” diye nitelenmiştir. İlmî faaliyetleri yanında yöneticiler katında da tanınan bir kişiydi ve halifenin en çok değer verdiği âlimlerdendi. Kardeşi Nûrülhüdâ’dan sonra 452’de (1060) Abbasoğulları’nın nakibliğini üstlendi; önce Basra’da, ardından Bağdat’ta nakiblik yaptı ve Nakībü’n-nükabâ unvanını aldı. Bir dönem Bağdat’ta divan kâtipliği görevinde bulundu. Halifeyi temsilen İsfahan’a gönderildi. 481’de (1089) hac farîzasını ifa etmek üzere Bağdat’tan ayrılan Abbâsî Veziri Ebû Şücâ‘ er-Rûzrâverî’ye onun oğlu Rebîbüddevle ile birlikte vekâlet etti (DİA, XXXIV, 501). Nakiblik görevi kendisinden oğulları Ali’ye ve Muhammed’e geçti. Müsterşid-Billâh ve Muktefî-Liemrillâh dönemlerinde önde gelen devlet adamlarından olan oğlu Şerefeddin Ali 523’te (1129) vezirlik görevine getirildi.

Yaşlılığında da zihnî melekeleri yerinde olan Tırâd âlî isnad arayan talebelere vefatına kadar rivayete devam etti. Onun Bağdat’taki ilim meclisleri, Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’inin meşhur râvisi Katîî’nin derslerinden sonra en kalabalık meclislerdi. Yıllarca Bağdat’ta Mansûr Camii’nde imlâ meclisleri kurdu; bunlardan yirmi beşi özellikle meşhur oldu (İbn Hacer, s. 315). Tırâd’ın bu meclislerinde müstemlî sıfatıyla hadis hâfızı ve Hanbelî fakihi Ebû Ali Ahmed b. Muhammed el-Beredânî görev yapıyordu. Derslerine her kesimden, farklı şehirlerden birçok talebe, âlim ve devlet adamı katılır, âlî isnadlı hadisler rivayet edebilmek ve kendisinden icâzet almak için çalışırlardı. Bağdat Kādılkudâtı Dâmegānî bunlardan biridir. İsfahan’da, Mekke ve Medine’de de imlâ meclisleri kuran Tırâd ez-Zeynebî Şevval 491’de (Eylül 1098) vefat etti. Bağdat’ta Basra Kapısı mevkiindeki evine defnedilen naaşı Zilhicce 492’de (Ekim 1099) şehidler kabristanına nakledildi. Tırâd’a el-ǾAvâlî (İbn Hacer, s. 315; Keşfü’ž-žunûn, II, 1178), el-Fevâǿid (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1584), Feżâǿilü’ś-śaĥâbe (İbn Hacer, s. 121) ve el-Emâlî (İbn Hacer, s. 315) gibi eserler nisbet edilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Sem‘ânî, el-Ensâb, VI, 345-347; İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, Kahire 1386, I, 518; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, X, 238; XIX, 37-39, 352-355; XX, 149-151; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, IV, 1228; Ahmed b. Aybek ed-Dimyâtî, el-Müstefâd min Źeyli Târîħi Baġdâd (nşr. Kayser Ebû Ferah, Târîħu Baġdâd içinde), Beyrut 1978, XIX, 132-133; Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye (nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî), Cîze 1419/1998, XVI, 165; İbn Hacer el-Askalânî, el-MuǾcemü’l-müfehres (nşr. M. Şekkûr el-Meyâdînî), Beyrut 1418/1998, s. 121, 315; Keşfü’ž-žunûn, II, 1178; Abdülkerim Özaydın, “Rebîbüddevle”, DİA, XXXIV, 501.

Ayhan Tekineş