TINAZ, Ali Rıza Avni
(1931-1995)
Türk mûsiki yazarı,
bestekâr, müzik arşivcisi ve hoca.
İzmir’in Aziziye mahallesinde doğdu. Babası Hüseyin Avni Bey, annesi Şefika Hanım’dır. Kurtuluş savaşı esnasında İzmir’e ilk giren süvari teğmeni olan babası “Tınaz” soyadını bu savaşta katıldığı Afyon’daki Tınaztepe’de çarpışması sebebiyle almış, ancak Ali Rıza Avni meslek hayatı boyunca Tınaz soyadını pek kullanmamıştır. 1935’te babasının memuriyeti dolayısıyla Ankara’ya yerleştiler. İlk ve orta öğrenimini Ankara’da tamamladıktan sonra İzmir Yüksek Ticaret ve İktisat Mektebi’ni bitirdi, ardından Gaziemir İkinci Ulaştırma Mektebi’nde yedek subaylığını yaptı. İlk memuriyetine Salihli’deki Demirköprü Barajı’nda başladı. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları 3. İşletme Müdürlüğü Sosyal İşler ve Basın Bürosu Şefliği lokal müdürlüğünde bulundu. 1964’te Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT) İzmir Radyosu’nda göreve başladı. Burada Türk Müziği Yayınları müdürlüğü, TRT Genel Müdürlüğü Türk Sanat Müziği Repertuvar Kurulu, Danışma Kurulu üyeliklerinde bulundu. Mart 1981’de emekliye ayrıldı. 1985 yılında Ege Üniversitesi Konservatuvarı’na öğretim görevlisi olarak tayin edildi; burada müzik tarihi ve form bilgisi dersleri verdi. 29 Mart 1995’te vefat etti ve ertesi gün Buca Yeni Mezarlığa defnedildi.
Ortaokulda müzik hocası Saip Egüz’den aldığı nota ve solfej dersleriyle mûsiki bilgisini arttıran Ali Rıza Avni 1945’te bir süre Ankara Mûsiki Derneği’ne devam etmiş, burada Hayri Yenigün, Mehmet Fehmi Tokay, Nuri Halil Poyraz gibi hocalardan faydalanmıştır. Ayrıca Refik Fersan, Münir Nurettin Selçuk, Yesâri Âsım Arsoy, Reşat Aysu gibi mûsikişinaslarla çalışmıştır. Devlet Demiryolları’ndaki görevi sırasında kurduğu Türk mûsikisi korosuyla birçok konser vermiştir. Bazı şiirler de yazan Ali Rıza Avni 1950 yılında bestekârlığa başlamıştır. Bestelediği ilk eser güftesi Seyyid Nizamoğlu’na ait, “Deldi bağrım bülbül-i bîçâre nâlânın senin” mısraıyla başlayan nevâ ilâhisidir. Onun 150’nin üzerinde eser bestelediği bilinir. Güftelerinin çoğu kendisine, bazıları Bedri Noyan’a aittir. Mevlevî âyini, durak, tevşih ve ilâhi gibi dinî mûsiki formlarının yanı sıra çeşitli makamlarda takım (peşrev, I. beste, II. beste, ağır semâi, yürük semâi, saz semâisi), kâr ve şarkılar bestelemiştir. Eserlerinden bazıları şunlardır: Segâh peşrevi; mâhur, kürdili-hicazkâr, sûzidil saz semâileri; “Açmıştı alevler gibi çehrendeki güller” mısraıyla başlayan sûzidil, “Cânan okuyor aşkın ilâhî sesidir bu” ve, “Düştüm bir yol sevdâsına” mısralarıyla başlayan acem-aşiran, “Mecnûn’a demem sen niye Leylâ’ya vuruldun” mısraıyla başlayan rast, “Sensiz geçen anlar bize zindan gibi cânâ” mısraıyla başlayan nihâvend şarkıları; “Ten nihân oldukça aşktan bin nişanlar vermiş ol” mısraıyla başlayan çârgâh durağı ve, “Göster bana bambaşka cihan göster ilâhî” mısraıyla başlayan neveser ilâhi.
Ali Rıza Avni 1948-1988 yılları arasında çeşitli gazete ve dergilerde bugün örneğine pek az rastlanan 187 adet eleştiri ve bilimsel makale şeklinde müzik yazıları yayımlamıştır. Bu gazete ve dergilerden tesbit edilebilenler şunlardır: Demokrat İzmir, Ege Ekspres, Yeni Asır; Musiki Mecmuası, Musiki ve Nota, Mızrap. Reşat Aysu’nun kürdili-hicazkâr makamında bestelediği saz semâisinin melodileriyle başlayan “Ses ve Saz Dünyamızdan” adlı radyo programı 1961’den itibaren otuz yedi yıl devam etmiştir. En uzun soluklu program olması dolayısıyla Guinness rekorlar kitabına geçen bu programdan başka “Müzik Dünyamızdan Portreler”, “Bir Bestecimiz Var”, “Yaşayan Bestecilerimiz” adı altında programlar düzenlemiştir. Ali Rıza Avni’nin en önemli yönü arşivciliğidir. 1941 yılından beri topladığı, Türkiye’deki bestekârların değişik dönemlerine ait 4000’den fazla fotoğraf, 8000 taş plak ve 1400 makara bandını sağlığında Ege Üniversitesi Devlet Türk Mûsikisi Konservatuvarı’na bağışlamıştır. Vefatından sonra geride bıraktıkları konservatuvar kütüphanesiyle odasında korunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Mustafa Rona, Yirminci Yüzyıl Türk Musikisi, İstanbul 1970, s. 683-686; Işıl Başoğlu, Ali Rıza Avni (bitirme ödevi, 1996), Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı; Onur Akdoğu, Ege’de Müzikçiler Ansiklopedisi (İzmir ve İlçeleri), İzmir 1997, s. 274-275; Metin Pütmek, “Türk Musikisinin Sessiz Devi-Ali Rıza Avni”, Musiki ve Nota, sy. 4, İzmir 1983, s. 22-23; Güneş Sabırlı, “Ses ve Saz Dünyasından: Ali Rıza Avni”, Mızrap, sy. 30, İstanbul 1985, s. 15; Sıdıka Yılmaz, “Sesler ve Fotoğraflarla Tarih İçinde Yolculuk”, Bülten Ege, sy. 2, İzmir 1989, s. 5; Nilgün Doğrusöz, “Ses ve Saz Dünyamızdan: Ali Rıza Avni”, Tarih: Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, sy. 231, İstanbul 2006, s. 51-53; Öztuna, BTMA, II, 393-394; Müzik Ansiklopedisi (haz. Ahmet Say), Ankara, ts., I, 121.
Nilgün Doğrusöz