TENÛHÎ, Ali b. Muhassin
(علي بن المحسّن التنوخي)
Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Muhassin b. Alî et-Tenûhî es-Sagīr (ö. 447/1055)
Kadı, edip ve hadisçi.
15 Şâban 355 (6 Ağustos 966) tarihinde Basra’da doğdu. Tenûhî es-Sagīr diye de bilinir. Kadı olan babası Ebû Ali Muhassin, İmâmiyye’nin önde gelen fakih ve şairlerinden, Tenûhî el-Kebîr olarak da anılan ve çeşitli yerlerde kadılık yapan dedesi Ali b. Muhammed devrin önde gelen âlimlerindendir. Ali b. Muhassin başta babası olmak üzere Abdullah b. İbrâhim ez-Zeynebî, Ali b. Muhammed b. Saîd er-Rezzâz, Ali b. Muhammed Keysân ve Ebû Abdullah Hüseyin b. Muhammed el-Askerî gibi hocalardan ders aldı. Daha sonra Bağdat’a giderek dönemin en seçkin âlimlerinden Alemülhüdâ Şerîf el-Murtazâ’dan faydalandı, onun yakınları ve dostları arasına girdi. Büyük şair ve edip Ebü’l-Alâ el-Maarrî ile dostluk kurup kendisinden yararlandı ve ondan rivayetlerde bulundu. Tenûhî ailede gelenek halini alan kadılık mesleğine intisap ederek Medâin, Azerbaycan, Beredân ve Karmîsîn gibi yerlerde bu görevi yürüttü. Zehebî, Mu‘tezilî ve Şiî temayüllü olmasından dolayı Tenûhî’yi eleştiren Ebü’l-Fazl İbn Hayrûn ve Şücâ‘ ez-Zühelî’nin rivayetlerini naklettikten sonra Büveyhîler döneminde yaşayıp devlet hizmetinde bulunan bir kimsenin bunlardan kolay kolay kurtulamayacağını belirterek Tenûhî’yi savunur (AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVII, 650). Hatîb el-Bağdâdî de onu şehâdeti makbul ve hadis konusunda güvenilir bir kimse diye nitelendirir (Târîħu Baġdâd, XII, 77-79). Tenûhî 2 Muharrem 447 gecesi (3 Nisan 1055) Bağdat’ta vefat etti. Cenazesinde bulunduğunu belirten Hatîb el-Bağdâdî, Derbüttel semtindeki evinde defnedildiğini söyler. Resmî görevleri yanında eser telifiyle ve öğretimle meşgul olan Tenûhî’nin özellikle Bağdat’ta olduğu dönemde çok sayıda öğrenci yetiştirdiği ve bunların kendisinden hadis rivayet ettiği bilinmektedir. Öğrencileri arasında oğlu Ebü’l-Hasan Muhammed et-Tenûhî, Hatîb el-Bağdâdî, Şeyhüttâife Ebû Ca‘fer et-Tûsî, Übey en-Nersî, Hasan b. Muhammed el-Bâkarhî, Hüseyin b. Muhammed ez-Zeynebî, Ebû Şücâ‘ Behrâm b. Behrâm ve Ebü’l-Kāsım b. Husayn sayılabilir.
Eserleri. Ahmed b. Hanbel’in Kitâbü’l-Eşribe’sinin râvisi olan Tenûhî’nin iki eseri bilinmektedir. 1. el-Fevâǿidü’l-Ǿavâli’l-müǿerreħa mine’ś-śıĥâĥ ve’l-ġarâǿib. Kütüb-i Sitte’de yer alan sahih hadislerle tek bir râvisi bulunduğu için garîb olarak değerlendirilmesine rağmen sahih kabul edilen on dokuzu hadis olmak üzere âlî isnadlı yirmi beş rivayetin ele alınıp incelendiği bir eserdir. Kitabın Muhammed b. Ali es-Sûrî tarafından tahrîc edilen beşinci cüzünü Ömer Abdüsselâm Tedmürî yayımlamıştır (Trablusşam 1406/1985). 2. Leŧâǿifü’l-aħbâr ve teźkiretü üli’l-ebśâr. İlki Hz. Peygamber’e, diğerleri Arap edip, şair ve ileri gelenlerine ait zarif ve ibret verici yüz haberi içeren bir eserdir (nşr. Ali Hüseyin Bevvâb, Riyad 1413/1993). Tenûhî’nin Hz. Ali ile Hasan ve Hüseyin’i öven şiirlerinin, ayrıca hocası Şerîf el-Murtazâ’nın hayatı ve özellikleriyle ilgili bir telifinin bulunduğu belirtilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Hatîb, Târîħu Baġdâd, XII, 77-79, 115; Yâkūt, MuǾcemü’l-üdebâǿ, XIV, 110-124; İbn Hallikân, Vefeyât, IV, 162; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVII, 650-651; a.mlf., el-Ǿİber, III, 214; Abdullah Efendi el-İsfahânî, Riyâżü’l-Ǿulemâǿ ve ĥiyâżü’l-fużalâǿ (nşr. Ahmed el-Hüseynî), Kum 1401, IV,184; Hasan es-Sadr, Teǿsîsü’ş-ŞîǾa fî Ǿulûmi’l-İslâm, Beyrut 1401/1981, s. 107-108; AǾyânü’ş-ŞîǾa, VIII, 333; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), IV, 323; Şehîdî Sâlihî, “Tenûħî Śaġīr”, DMT, V, 121-122.
Mustafa Öz