TEEBBETA ŞERRAN
(تأبّط شرّاً)
Ebû Züheyr Sâbit b. Câbir (Amsel) b. Süfyân el-Fehmî (ö. 540 [?])
Câhiliye şairi.
Doğu Arabistan’da yaşayan Kays Aylân’ın kollarından Fehm (Cedîle) kabilesine mensuptur. Şair hakkındaki bilgiler masalı andıran rivayetlerden ibarettir. Güvenilir kaynaklarda annesinin Benî Fehm’den Ümeyme adlı iyi bir kadın olduğu ifade edilir. Kendisine Teebbeta Şerran lakabının veriliş sebebiyle ilgili olarak çeşitli hikâyeler nakledilmiştir. Bunlardan meşhur olanına göre şair bir gün koltuğunun altına bir kılıç alıp dışarı çıkmış, komşular annesine böyle hiddetle nereye gittiğini sormuş, o da, “Bilmiyorum, koltuğunun altına bir kötülük aldı (teebbeta şerran) ve çıkıp gitti” diye cevap vermiş, şair o günden sonra bu lakapla anılmıştır. Bu konuda nakledilen hikâyelerin II. (VIII.) yüzyıldan sonra ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. İbn Habîb el-Bağdâdî onun yapmış olduğu baskınlarla ilgili çok sayıda olağan üstü hikâyeden söz eder, fakat ayrıntılara yer vermez (el-Muĥabber, s. 196-197). Abdülkādir el-Bağdâdî de fantastik özellikleri dolayısıyla şaşırtıcı görünen birçok hikâyeye temas eder (Ħizânetü’l-edeb, I, 138). Annesi siyahî olduğu için şair “ağribetü’l-Arab” (Araplar’ın kargaları: kuzgunî Araplar) diye tanınan zümredendi. Teebbeta Şerran küçük yaşta iken babası öldüğünden annesi şair Ebû Kebîr el-Hüzelî ile evlenmiş, ancak kendisi annesi ve üvey babasının oğulları ile baş edememiş, hatta Ebû Kebîr onu öldürmek istemiş, şair bu sebeple Benî Hüzeyl’e düşman olmuştur. Şairin kız kardeşlerinden Ümeyye, Kureyş’ten Nevfel b. Esed b. Abdüluzzâ ile evlenmiş, bu evlilikten Kureyş’in reislerinden şair Adî b. Nevfel dünyaya gelmiştir.
Teebbeta Şerran cesur, zeki, kurnaz, gözleri çok keskin ve kulakları çok hassas bir bedevî idi. Yağma arkadaşı ve dayısı Şenferâ gibi çok hızlı koşanlardan (addâûn) olup atlara ve geyiklere yetişecek derecedeki koşuculuğu darbımesel haline gelmiş, onun hakkında “iki ayaklı, iki kollu ve iki gözlülerin en hızlı koşanı” denilmiştir (Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, XXI, 87). Yağmacılardan (saâlîk) olan şair baskın ve yağmalarını bazan tek başına, bazan Şenferâ veya başkalarıyla birlikte yapmış, hayatı Benî Hüzeyl ve Benî Becîle ile mücadele içinde geçmiştir.
Baskınlarının birinde Benî Becîle ile savaşırken Nümâr dağında öldürülmüş veya Benî Hüzeyl’in kurduğu pusuya düşürülerek katledilmiş (meselâ bk. İbn Habîb, Esmâǿü’l-muġtâlîn, VI, 216), cesedi bir mağaraya atılmıştır. Ölümü üzerine aralarında Mürre b. Huleyf el-Fehmî, annesi, kız kardeşi veya kız kardeşinin oğlunun da bulunduğu birçok şair tarafından mersiyeler söylenmiştir. Yeğenine nisbet edilen mersiye bazan Teebbeta Şerran’a, bazan Şenferâ’ya izâfe edildiği gibi Halef el-Ahmer’e ait olduğu da ileri sürülmüştür (Stetkevych, XXXI/1 [1986], s. 30-31). Teebbeta Şerran’ın Mufaddal ed-Dabbî, Ebû Amr eş-Şeybânî, Ebû Abdullah İbnü’l-A‘râbî, İbn Habîb el-Bağdâdî ve Sükkerî gibi dilciler tarafından rivayet edilen şiirleri müstakil olarak zamanımıza intikal etmemiştir. Şiirlerinin çoğu i‘tizâr, fahr, hamâse türündendir ve parçalar halinde antolojilerle (el-Mufađđaliyyât, el-AśmaǾiyyât, el-Vaĥşiyyât, Şerĥu Dîvâni’l-Ĥamâse vb.) edebî eserlerde (eş-ŞiǾr ve’ş-şuǾarâǿ, Kitâbü’l-Eġānî, bk. bibl.) yer almaktadır.
Eserleri. 1. Dîvân. Teebbeta Şerran’ın şiirleri son yıllarda derlenerek Selmân Dâvûd el-Karagûlî - Cebbâr Ta‘bân Câsim (Necef 1393/1973) ve Ali Zülfikar Şâkir (Beyrut 1404/1984) tarafından neşredilmiş, ayrıca Yûsuf Şükrî Ferhât’ın Dîvânü’ś-śaǾâlîk’i içinde yayımlanmıştır (Beyrut 1413/1992). Divanının müellifi meçhul bir şerhinin yazma nüshasından dokuz varaklık bir bölümün mikrofilmi bulunmaktadır (Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd Ktp., nr. 5069). 2. el-Ķaśîdetü’l-ķāfiyye. el-Mufađđaliyyât’ta yer alan (nr. 1) yirmi altı beyitlik bir şiir olup Millet Kütüphanesi’nde bir nüshası bulunmaktadır (Feyzullah Efendi, nr. 1662, 2 varak).
Teebbeta Şerran hakkında ilk ayrıntılı çalışma, G. W. F. Freytag (doktora tezi, Göttingen 1814), Haquinus Hellmann (doktora tezi, Lundae 1834) ve G. Baur (“Der arabische Held und Dichter Tâbit Ben Ðâbir von Fahm, genannt Ta’abbata Šarran, nach seinem Leben und seinen Gedichten”, ZDMG, X [1856], s. 74-109) tarafından yapılmış, daha sonra W. Ahlwardt ve F. Schulthess bazı şiirlerini yayımlamış, C. J. Lyall da dört şiirini neşretmiştir (JRAS, 1918, s. 211-227). Bazı şiirlerini G. W. F. Freytag Latince’ye, Goethe ve F. Rückert Almanca’ya, C. J. Lyall, Suzanne Pinckney Stetkevych İngilizce’ye, F. Gabrieli İtalyanca’ya tercüme etmiştir. Ahmed Muhammed Mahmûd el-Meydânî, Ŝelâŝetün min fürsâni’ş-şiǾri’l-câhilî: eş-Şenferâ, Teǿebbeŧa Şerran, ǾAntere adıyla yüksek lisans tezi hazırlamıştır (1991, Câmiatü Tanta külliyyetü’l-âdâb).
BİBLİYOGRAFYA:
Teebbeta Şerran, Dîvân (nşr. Ali Zülfikar Şâkir), Beyrut 1404/1984, neşredenin girişi, s. 7-45; İbn Habîb, el-Muĥabber, s. 192, 196-198, 200; a.mlf., Esmâǿü’l-muġtâlîn (nşr. Abdüsselâm M. Hârûn, Nevâdirü’l-maħŧûŧât içinde), Kahire 1374/1954, VI, 215-217; İbn Kuteybe, eş-ŞiǾr ve’ş-şuǾarâǿ, I, 312-314; Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eġānî, XXI, 86-115; Hatîb et-Tebrîzî, Şerĥu Dîvâni’l-ĥamâse, Bulak 1296, I, 37-49; II, 26, 160-164; a.mlf., Şerĥu’l-Mufađđaliyyât (nşr. Ali M. el-Bicâvî), Kahire 1397/1977, I, 3-51; Abdülkādir el-Bağdâdî, Ħizânetü’l-edeb, I, 137-139; III, 344, 345; VII, 502-503, 506-507; VIII, 194-197; Sezgin, GAS, II, 137-139; Abdülhalîm Hifnî, ŞiǾrü’ś-ŚaǾâlîk, Kahire 1987, tür.yer.; W. Heinrichs, “Ta’abbata Sharran, Goethe, Shâkir”, Reflections on Reflections: Near Eastern Writers Reading Literature (nşr. A. Neuwirth - A. C. Islebe), Wiesbaden 2006, s. 191-252; F. Gabrieli, “Taǿabbaŧa Šarran, Šanfarâ, Ħalaf al-Aĥmar”, Atti della Accademia Nazionale dei Lincei, serie VIII, I, Roma 1946, s. 40-69; S. P. Stetkevych, “The Rithā’ of Ta’abbaŧa Sharran: A Study of Blood-Vengeance in Early Arabic Poetry”, JSS, XXXI/1 (1986), s. 27-45; Abdüsselâm el-Hemmâlî, “Şerĥu’l-Merzûķī li-Ķāfiyyeti ‘Teǿebbeŧa Şerran’”, Mecelletü Külliyyeti’d-daǾveti’l-İslâmiyye, sy. 15, Trablus 1428/1998, s. 645-653; a.mlf., “Mufađđaliyyetü Teǿebbeŧa Şerran bi-şerĥi Ebî ǾAlî el-Merzûķī”, MMMA (Kahire), XLIX/1-2 (1426/2005), s. 131-141; Kadri Yıldırım, “Câhiliye Dönemi Arap Edebiyatında Su‘lûk Şairler Hareketi”, Dicle Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, III/1, Diyarbakır 2001, s. 177- 206; H. H. Bräu, “Taǿabbata Ѕћarran”, EI, IV, 622; Nihad M. Çetin, “Teǿabbata Şerren”, İA, XII/1, s. 76-78; A. Arazi, “Taǿabbaŧa Ѕћarran”, EI² (İng.), X, 2-3; M. Lutfî el-Yûsufî, “Teǿebbeŧa Şerran”, Mv.AU, IV, 341-347.
Süleyman Tülücü