TABÎİYYÂT
(الطبيعيّات)
Meşşâî gelenekte tabiat ilimleri alanına giren konuları ve bunlara dair eserleri ifade eden bir terim.
İlk ve Ortaçağ ilim ve felsefesinde, duyularla algılanan organik ve inorganik varlıklar alanında meydana gelen her çeşit oluş ve bozuluşun (kevn ve fesad), değişen ve değişime uğramayan (hareket ve sükûn) varlıkların ilke ve özelliklerinin nelerden ibaret olduğunu gözleme dayanarak araştıran ilimler el-ulûmü’t-tabîiyye ve kısaca et-tabîiyyât diye anılmaktadır. İslâm filozof ve bilginlerinin ilimler tasnifiyle ilgili eserlerinde tabiat ilimlerinin sekiz ilimden meydana geldiği görülmektedir. Bu durum, Aristo’nun tabiat ilimleri alanında yazdıklarını mantık külliyatındaki gibi sekiz sayısıyla sınırlama ve bu geleneğe bağlı kalma düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Filozofun bu alanda yazdıkları sayıca daha çok olmakla birlikte Ya‘kūb b. İshak el-Kindî, Fârâbî ve İbn Sînâ gibi Meşşâîler, yaptıkları tasniflerde sekiz sayısını aşmamak için bazan iki eseri (ilmi) bir başlık altında vermişlerdir. Hatta aynı filozofun farklı eserlerinde yer alan tasniflerdeki eser adlarında bu farklılığı görmek mümkündür (Kaya, s. 128-131). Meşşâî gelenekte felsefe ve ilimlerin en olgun ve sistematik eseri sayılan İbn Sînâ’nın eş-Şifâǿ külliyatının tabiat ilimlerine ayrılan ve eŧ-ŦabîǾiyyât başlığı altında yer alan söz konusu sekiz ilmi içeren eserler şöyle sıralanmıştır: es-SemâǾü’ŧ-ŧabîǾî (fizik), es-Semâǿ ve’l-Ǿâlem (gök ve yeryüzü), el-Kevn ve’l-fesâd (oluş ve bozuluş), el-EfǾâl ve’l-infiǾâlât (etkiler ve edilginler), el-MaǾâdin ve’l-âŝârü’l-Ǿulviyye (madenler ve meteoroloji), en-Nefs (psikoloji), en-Nebât (bitkiler), el-Ĥayevân (hayvanlar-canlılar). Sekiz ilmin dışında tıp, veterinerlik, avcılık, çiftçilik, firâset, rüya tabiri, astroloji, sihir, tılsım, simya ve kimya gibi bilgi şubeleri ise tabîiyyâtın alt dalları sayılmakta ve bunlar da kendi içlerinde çeşitli dallara ayrılmaktadır (Sıddîk Hasan Han, I, 65).
BİBLİYOGRAFYA:
Kindî, Resâǿil, I, 368; Farâbî, Fî mâ yenbaġī en yüķaddeme ķable teǾallümi’l-felsefe (nşr. F. Dieterici,
eŝ-Ŝemeratü’l-merżıyye fî baǾżi’r-risâlâti’l-Fârâbiyye: Alfārābī’s Philosophische Abhandlungen içinde), Leiden 1890, s. 51; a.mlf., İĥśâǿü’l-Ǿulûm (nşr. A. Gonzalez), Madrid 1953, s. 83-87; İbn Sînâ, Fî aķsâmi’l-Ǿulûmi’l-Ǿaķliyye (nşr. Emîn Hindiyye, TisǾu resâǿil içinde), Kahire 1908, s. 108-110; Sıddîk Hasan Han, Ebcedü’l-Ǿulûm (nşr. Abdülcebbâr Zekkâr), Dımaşk 1978, I, 65; Mahmut Kaya, İslâm Kaynakları Işığında Aristoteles ve Felsefesi, İstanbul 1983, s. 128-131.
Mahmut Kaya