ŞÎRÂZÎ, İbrâhim
(إبراهيم شيرازي)
Refîüddîn İbrâhîm b. Nûriddîn Tevfîk Şîrâzî (ö. 1028/1619’dan sonra)
Âdilşâhîler dönemi tarihçisi ve devlet adamı.
947’de (1540-41) Şîraz’da doğdu. Gençlik yıllarında ticaretle uğraştı ve Hindistan’a kadar gitti. Yirmi yaşlarında iken Âdilşâhî Sultanı I. Ali’nin hizmetine girdi ve çeşitli görevlerde bulundu. 1005 (1596-97) yılında Âdilşâhî Sultanı II. İbrâhim tarafından Nizamşâhîler’in başşehri Ahmednagar’a elçi olarak gönderildi. Bir müddet Bîcâpûr valiliği ve hazinedarlık yaptı. Kaynaklardan 1028 (1619) yılında hayatta olduğu anlaşılmaktadır. Şîrâzî, Mirza Kâmrân Lâhûrî’nin telif ettiği Mîrzânâme’de önemli bir kültür adamı diye tanıtılır.
Şîrâzî’nin en önemli eseri Teźkiretü’l-mülûk’tür. Eser Âdilşâhîler’in ve onlarla aynı dönemde Hindistan ve İran’da hüküm süren devletlerin tarihine dair olup 1017-1020 (1608-1611) yılları arasında telif edilmiştir. 1020 (1611) yılına kadar gelen olayları ihtiva eden eser sade bir üslûp-la kaleme alınmıştır ve bir mukaddime ile on bölümden meydana gelmektedir. İlk bölüm Behmenîler, iki ile sekizinci bölümler Âdilşâhîler, dokuz ve onuncu bölümler Bâbürlüler, Safevîler ve Dekken’de kurulan hânedanların tarihiyle ilgilidir. Eserin ekinde Hint tapınakları, madenler ve nehirlerle Hindistan’daki acayip ve garip yerler ve olaylar (garâib) hakkında önemli mâlûmat bulunmaktadır. Eserde ayrıca Hindistan ve İran’da kurulan hânedanların menşei ve silsilesine dair değerli bilgiler mevcuttur. Özellikle Haydarâbâd şehrinin kuruluşu, şehirdeki sosyal ve kültürel hayatla ilgili ayrıntılar önemlidir. Eserin çeşitli kütüphanelerde pek çok yazması vardır (Storey, I/1, s. 744). Teźkiretü’l-mülûk’ün Alâeddin Behmenşah dönemini içeren kısmı H. S. S. Kādirî tarafından neşredilmiş (Tārīħ, III/9 [Hydarâbâd, Supplement 1931], s. 2-41), tam metnini ise A. N. M. Hâlidî, Delhi Âsafiye, Haydarâbâd Sâlâr Jung Müzesi ve Oxford Bodleian kütüphanelerindeki yazmalara dayanarak yayımlamıştır (Taźkirat al-Mulūk: History of the Kings, California 1987). Eserin bir kısmı J. S. King tarafından İngilizce’ye tercüme edilmiştir (The History of the Bahmani Dynasty, Founded on the Burhān-i MaǾāśir and the Tadhkirat al-Mulūk,
London 1900). Müellifin ayrıca Mîrhând’ın Ravżatü’ś-śafâ ve Hândmîr’in Ĥabîbü’s-siyer adlı eserlerini ihtisar ettiği ve bir Ferhengnâme kaleme aldığı belirtilmektedir (Storey, I/1, s. 742-743).
BİBLİYOGRAFYA:
T. N. Devare, A Short History of Persian Literature at the Bahmani, Adilshahi and the Qutbshahi Courts-Deccan, Poona 1961, s. 67, 272, 316; Storey, Persian Literature, I/1, s. 742-744; Harbans Mukhia, The Mughals of India, Malden 2004, s. 95-96; V. R. Natu, “A History of Bijapur by Rafiuddin Shirazi”, Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, XXII, Bombay 1905-1908, s. 17-29; N. B. Roy, “Some Interesting Anecdotes of Sher Shah from the Rare Persian Manuscripts of Tazkirat-al-Muluk”, Journal of the Asiatic Society of Bombay, Letters, XX/2 (1954), s. 219-226; Iqtidar Alam Khan, “The Tazkirat al-Muluk by Rafiuddin Ibrahim Shrazi as a Source on the History of Akbar’s Reign”, Studies of History, II/1, New Delhi 1980, s. 41-56; Carl W. Ernst, “Ѕћīrāzī, RafīǾ al-Dīn”, EI² (İng.), IX, 483; a.mlf., “Ebrāhīm Šīrāzī”, EIr., VIII, 76.
Azmi Özcan