SEYYÂGĪ
(السيّاغي)
Şerefüddîn Hüseyn b. Ahmed b. Hüseyn b. Ahmed es-Seyyâgī el-Haymî es-San‘ânî (ö. 1221/1806)
Zeydiyye mezhebine mensup fakih ve âlim.
22 Rebîülevvel 1180 (28 Ağustos 1766) tarihinde San‘a’da doğdu. Babası ve dedeleri şehrin tanınmış kadılarındandı. San‘a’da başta babası olmak üzere Kadı Hasan b. İsmâil el-Mağribî, Kāsım b. Yahyâ el-Havlânî, Abdülkādir el-Kevkebânî, Allâme Hüseyin b. Yûsuf Zebâre, Kadı Yahyâ b. Sâlih es-Sahûlî gibi hocalardan tefsir, hadis, fıkıh ve fıkıh usulü okudu; bu arada riyâziyyât ve hendese öğrendi. Tanınmış Zeydî âlimi Şevkânî ile bazı hocalardan birlikte ders almıştır (hocaları ve onlardan okuduğu metinler için bk. Şevkânî, I, 214; Muhammed b. M. Zebâre, I, 366-367). Tahsilini tamamladıktan sonra öğretim, fetva ve eser telifiyle meşgul oldu; kendisine teklif edilen kadılık görevini kabul etmedi. Devrinin âlimleri arasında, çözülmesi zor pek çok meseleyi kolaylıkla halleden bir âlim olarak tanındı. Kendisi hakkında “aklî ve naklî ilimlerde allâme, usul ve fürû konularında muhakkık” gibi ifadeler kullanılmıştır. Seyyâgī, daha babası hayatta iken 8 Cemâziyelevvel 1221 (24 Temmuz 1806) tarihinde San‘a’da vefat etti ve San‘a Mezarlığı’nda defnedildi.
Eserleri. Şiirleri de bulunan Seyyâgī’nin (bazıları için bk. Muhammed b. M. Zebâre, I, 369-374) eserlerinin başlıcaları şunlardır: 1. er-Ravżü’n-nađîr şerĥu MecmûǾi’l-fıķhi’l-kebîr. Zeyd b. Ali’nin el-MecmûǾu üzerine yazılan bu şerh, müellife asıl şöhretini sağlayan ve fıkıh ilmindeki kudretini ortaya koyan en önemli çalışmasıdır. Eserle ilgili daha önce
yazılan şerhlerin en üstünü kabul edilen bu çalışmasında Seyyâgī metindeki hadisleri tahrîc ederek değerlendirmiş ve bunlardan çıkarılması gereken hükümleri ortaya koymuş, ihtilâflı konularda değişik mezheplere mensup ulemânın görüşlerini nakletmiştir. Kitabın bütününü şerhetmeye ömrü yetmediği için “Kitâbü’s-Siyer” bölümünün sonundaki üç babın ve eserin son bölümü olan “Kitâbü’l-Ferâǿiż”in şerhi XIV. (XX.) yüzyılda bir grup âlim tarafından gerçekleştirilmiştir (I-IV, Kahire 1347-1349, 1350; Tâif 1388/1968). Abbas b. Ahmed b. İbrâhim el-Hasenî el-Yemenî es-San‘ânî tarafından yazılan tetimme eserin IV. cildinin sonunda neşredilmiştir. Eserin eksik bölümünü tamamlayanlar arasında Abdülkerîm b. Abdullah b. Muhammed Ebû Tâlib, Muhammed b. Tâhir Cahhâf el-Hasenî ve Ahmed b. Ahmed b. Muhammed es-Seyyâgī anılmakta, Ahmed b. Ahmed es-Seyyâgī’nin el-Menhecü’l-münîr tetimmetü’r-Râvżi’n-nađîr adlı hacimli eseri yayımlanmış bulunmaktadır (nşr. Abdullah b. Hammûd b. Dirhem el-İzzî, I-V, San‘a 1426/2005). 2. el-Müznü’l-mâŧır Ǿale’r-Ravđı’n-nađîr fî şerĥi âdâbi’l-münâžır (Ĥâşiyetü’r-Ravđi’n-nađîr). Hasan b. Ahmed el-Celâl’in fıkhî münazaralar konusunda uyulması gereken âdâp ve kurallara dair eseri üzerine yazılan hâşiyedir (nşr. İsmâil b. Ahmed el-Kebsî, Beyrut 1404/ 1984). 3. Şerĥu Luġzi’s-Seyyid İsĥâķ. Seyyid İshak b. Yûsuf b. el-Mütevekkil-Alellah’ın ürcûze tarzında kaleme aldığı, anlaşılması zor konularla (lugaz) ilgili 109 beyitlik eserine (Habeşî, s. 389) yazılan bir şerhtir. Seyyâgī ayrıca eserin ruhla ilgili bölümüne kelâm ve tasavvuf kaynaklarından bilgiler ilâve etmek suretiyle bir hâşiye yazmıştır. 4. Śalâtü’l-cumǾa. Bir nüshası San‘a’da el-Mektebetü’l-garbiyye’de mevcuttur. 5. Duħûlü’l-ķāđî el-Ħaymî ile’l-Habeşe. Seyyâgī’nin Habeşistan’a yaptığı seyahatiyle ve bu sırada karşılaştığı olaylarla ilgili bir risâledir (son iki eser için bk. Abdüsselâm b. Abbas, s. 362-363). 6. Risâle fi’l-mesâcidi’l-mensiyye. San‘a’da kaybolan veya terkedilen mescidlerle ilgili bir çalışma olup Mesâcidü ŚanǾa isimli eser içinde (s. 116-120) yer almaktadır (Habeşî, s. 73).
BİBLİYOGRAFYA:
Seyyâgī, el-Müznü’l-mâŧır (nşr. İsmâil b. Ahmed el-Kebsî), Beyrut 1404/1984, neşredenin girişi, s. 11-15; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, I, 214-216; Muhammed b. Muhammed b. Yahyâ b. Abdullah el-Hasenî, “Nebźe min tercemeti’ş-şâriĥ” (Seyyâgī, er-Ravżü’n-nađîr içinde), Kahire 1347, I, 2-5; Muhammed b. Muhammed Zebâre, Neylü’l-vaŧar, San‘a, ts. (Merkezü’d-Dirâsât ve’l-ebhâsi’l-Yemeniyye), I, 366-374; Ahmed Hüseyin Şerefeddin, Târîħu’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen, [baskı yeri yok] 1400/1980 (Matâbiu’r-Riyad), s. 129; Anwar Ahmad Qadri, Islamic Jurisprudence in the Modern World, New Delhi 1986, s. 166; Abdullah Muhammed el-Habeşî, Meśâdirü’l-fikri’l-İslâmî fi’l-Yemen, Beyrut 1408/1988, s. 73, 389, 393; Hüseyin Abdullah el-Ömerî, “Ĥüseyin b. Aĥmed es-Seyyâġī”, el-MevsûǾatü’l-Yemeniyye, Beyrut 1412/ 1992, I, 389; Ahmed el-Hüseynî, Müǿellefâtü’z-Zeydiyye, Kum 1413, I, 244, 401; II, 60, 179; Abdüsselâm b. Abbas el-Vecîh, AǾlâmü’l-müǿellifîne’z-Zeydiyye, Amman 1420/1999, s. 362-363.
Mustafa Öz