ŞEVKĪ DAYF

(شوقي ضيف)

Ahmed Şevkī Abdüsselâm Dayf (1910-2005)

Arap dili ve edebiyatı âlimi.

13 Ocak 1910’da Mısır’ın kuzeyindeki Dimyat şehrine bağlı bir köyde doğdu. Köyünde başladığı eğitimini Dimyat’taki ilk okulda tamamladı (1926). Orta öğrenimini Zekāzîk’teki lisede gördükten sonra 1928’de girdiği Dârülulûm’un hazırlık okulunu 1930’da bitirdi. Aynı yıl kaydolduğu Fuâd el-Evvel Üniversitesi (Kahire Üniversitesi) Edebiyat Fakültesi Arap Dili Bölümü’nden 1935 yılında mezun oldu. Burada Tâhâ Hüseyin, Ahmed Emîn, İbrâhim Mustafa, Emîn el-Hûlî, Ahmed el-İskenderî ve Abdülvehhâb Azzâm gibi önde gelen dil ve edebiyat âlimlerinin derslerine katıldı. Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye’de el-MuǾcemü’l-vasîŧ adlı sözlüğün hazırlık heyetinde görev aldı. 1936 yılında Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne asistan olarak tayin edildi. Burada Ahmed Emîn’in danışmanlığında hazırladığı “en-Nakdü’l-edebî fî Kitâbi’l-Eġānî li-Ebi’l-Ferec el-İsfahânî” adlı teziyle yüksek lisansını (1939) ve Tâhâ Hüseyin’in danışmanlığında hazırladığı “es-Sınâatü’l-fenniyye ve tetavvuruhâ fi’ş-şi‘ri’l-Arabî” adlı teziyle doktorasını (1942) tamamladı. 1943’te öğretim üyesi, 1948’de doçent, 1956’da profesör oldu. Ayrıca Ürdün Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde iki ve Küveyt Üniversitesi’nde dört yıl görev yaptı. Kendini tamamen ilmî çalışmalara veren Şevkī Dayf, 1968-1971 yıllarında Arap dili bölüm başkanlığına getirildi; 1975’te emekliye ayrıldı. 1976’da Atıyye es-Savâlihî’nin vefatıyla boşalan Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye üyeliğine, 1988’de genel sekreterliğine, 1992’de başkan yardımcılığına ve 1996’da İbrâhim Beyyûmî Medkûr’un ardından başkanlığına tayin edildi. Daha sonra İttihâdü’l-mecâmii’l-lugaviyyeti’l-Arabiyye


başkanlığı görevini üstlenen Dayf, aynı zamanda Dımaşk Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye üyesi ve Ürdün’deki aynı adlı kurumla el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Irâkī’nin şeref üyesiydi. Şevkī Dayf, uzun süredir mustarip olduğu akciğer iltihabı hastalığından 10 Mart 2005’te Kahire’de vefat etti.

Yetiştirdiği çok sayıda talebe ve kaleme aldığı birçok eserle dikkat çeken Şevkī Dayf, akademik edebiyat incelemeleri ve eleştirisi alanında Arap dünyasının öncüleri sayılan Tâhâ Hüseyin, Abbas Mahmûd el-Akkād, Muhammed Hüseyin Heykel ve İbrâhim el-Mâzinî gibi isimlerin ardından gelen neslin en önemli edebiyatçılarından biridir. Başarılı çalışmaları dolayısıyla 1948 yılında Kahire Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye ödülüne, 1955’te Şevķī şâǾirü’l-Ǿaśri’l-ĥadîŝ adlı eseri dolayısıyla devlet teşvik ödülüne, 1979’da edebiyat alanında Mısır devlet takdir ödülüne, 1983’te Uluslararası Kral Faysal Arap edebiyatı ödülüne ve 2003’te Mısır cumhurbaşkanlığı ödülüne layık görülmüştür. Şevkī Dayf’ın ilmî çalışmaları daha çok Câhiliye devrinden modern döneme kadar Arap edebiyatı incelemeleri, edebiyat tarihi ve tenkidi alanlarında yoğunlaşır. Çalışmalarında takip ettiği yöntem Tâhâ Hüseyin’in tarih ve edebiyata bakışıyla paralellik gösterir; eserlerinde onun tarihî tekâmülcü bakış yönteminin izleri görülür. Buna göre şiir, nesir ve belâgat tıpkı diğer varlıklar gibi basitten karmaşık olana doğru gelişim basamaklarını aşarak zirveye yükselir ve ardından yavaş yavaş aşağıya doğru iner. Şevkī Dayf’ın dikkat çeken bir diğer yönü, bilhassa öğrenciler için Arap nahvinin kolaylaştırılmasına yönelik çabaları ve bu alanda ortaya koyduğu eserlerdir.

Eserleri. I. Telif Eserleri. A) Edebiyat: el-Fen ve meźâhibühû fi’ş-şiǾri’l-ǾArabî (Kahire 1943, doktora tezinin isim değişikliğiyle yayımlanmış şeklidir); el-Fen ve meźâhibühû fi’n-neŝri’l-ǾArabî (Kahire 1946); et-Teŧavvur ve’t-tecdîd fi’ş-şiǾri’l-Ümevî (Kahire 1952); eş-ŞiǾrü’l-ġınâǿî fi’l-Medîne (Kahire 1952); eş-ŞiǾrü’l-ġınâǿî fî Mekke (Kahire 1952, önceki eserle birlikte eş-ŞiǾrü’l-ġınâǿî fi’l-Medîne ve Mekke li-Ǿaśri Benî Ümeyye adıyla yeniden yayımlanmıştır); Şevķī şâǾirü’l-Ǿaśri’l-ĥadîŝ (Kahire 1953; Ahmed Şevkī hakkında bir incelemedir); Dirâsât fi’ş-şiǾri’l-ǾArabiyyi’l-muǾâśır (Kahire 1953); İbn Zeydûn (Kahire 1953); el-Maķāme (Kahire 1954); er-Riŝâǿ (Kahire, ts., 1955); er-Riĥlât (Kahire 1956); et-Tercemetü’ş-şaħśiyye (Kahire 1956); el-Edebü’l-ǾArabiyyü’l-muǾâśır fî Mıśr (Kahire 1957); el-Fükâhe fî Mıśr (Kahire 1958); Târîħu’l-edebi’l-ǾArabî (müellifin en kapsamlı çalışması olup şu eserlerden meydana gelmektedir: 1. el-ǾAśrü’l-Câhilî [Kahire 1960]; 2. el-ǾAśrü’l-İslâmî [Kahire 1963]; 3. el-ǾAśrü’l-ǾAbbâsiyyü’l-evvel [Kahire 1966]; 4. el-ǾAśrü’l-ǾAbbâsiyyü’ŝ-ŝânî [Kahire 1973]; 5. ǾAśrü’d-düvel ve’l-imârât: el-Cezîretü’l-ǾArabiyye el-ǾIrâķ, el-Îrân [Kahire 1980]; 6. ǾAśrü’d-düvel ve’l-imârât: Mıśr, eş-Şâm [Kahire 1984; daha sonraki baskılarında Mısır ve Şam kısımları birbirinden ayrılmıştır]; 7. ǾAśrü’d-düvel ve’l-imârât: el-Endelüs [Kahire 1989]; 8. ǾAśrü’d-düvel ve’l-imârât: Libiyâ, Tûnis, Śıķılliyye [Kahire 1992]; 9. ǾAśrü’d-düvel ve’l-imârât: el-Cezâǿir, el-Maġribü’l-aķśâ, Mûrîtâniyâ, es-Sûdân [Kahire 1995]); MaǾa’l-Aķķād (Kahire 1964); el-Bârûdî: Râǿidü’ş-şiǾri’l-ĥadîŝ (Kahire 1964); el-Buŧûle fi’ş-şiǾri’l-ǾArabî (Kahire 1969); el-Baĥŝü’l-edebî, ŧabîǾatühû, menâhicühû, uśûlühû, meśâdiruhû (Kahire 1972); eş-ŞiǾru ve ŧavâbiǾuhü’ş-şaǾbiyye Ǿalâ merri’l-Ǿuśûr (Kahire 1977); Mine’l-meşriķ ve’l-maġrib buĥûŝ fi’l-edeb (Kahire 1998); Fi’ş-ŞiǾri ve’l-fükâhe fî Mıśr (Kahire 1999); el-Ĥubbü’l-Ǿuźrî Ǿinde’l-ǾArab (Kahire 1999); ǾAcâǿib ve esâŧîr (Kahire 2004).

B) Edebî Tenkit, Belâgat ve Dil Bilgisi: en-Naķd (Kahire 1954); Fi’n-Naķdi’l-edebî (Kahire 1962); el-Belâġa: Teŧavvur ve târîħ (Kahire 1965); el-Medârisü’n-naĥviyye (Kahire 1968); Fuśûl fi’ş-şiǾri ve naķdih (Kahire 1971); Tecdîdü’n-naĥv (Kahire 1982); Teysîrü’n-naĥvi’t-taǾlîmî ķadîmen ve ĥadîŝen maǾa nehci tecdîdih (Kahire 1986); Fi’t-Türâŝ ve’ş-şiǾr ve’l-luġa (Kahire 1987); Teysîrât luġaviyye (Kahire 1990); Taĥrîfâtü’l-Ǿâmmiyye li’l-fuśĥâ fi’l-ķavâǾid ve’l-binyât ve’l-ĥurûf ve’l-ĥarekât (Kahire 1994); Fi’l-Edebi ve’n-naķd (Kahire 1999).

C) Tefsir ve Diğer İslâmî Konular: Sûretü’r-Raĥmân ve süver ķıśâr: ǾArż ve dirâse (Kahire 1971); el-Vecîz fî tefsîri’l-Ķurǿâni’l-Kerîm (Kahire 1993); ǾÂlemiyyetü’l-İslâm (Kahire 1996; trc. Abdelwahab el-Affendi, The Universality of Islam, Rabat 1998); el-Ĥađâretü’l-İslâmiyye mine’l-Ķurǿân ve’s-sünne (Kahire 1997); Muĥammed ħâtemü’l-mürselîn (Kahire 2000); MuǾcizâtü’l-Ķurǿân (Kahire 2001); el-Ķasem fi’l-Ķurǿân (Kahire 2001). Ayrıca MaǾî (I-II, Kahire 1981-1988; hâtırat kitabı) ve MecmaǾu’l-luġati’l-ǾArabiyye fî ħamsîne Ǿâmen (Kahire 1984) adlı eserleri bulunmaktadır.

II. Neşirleri: İbn Madâ, Kitâbü’r-Red Ǿale’n-nüĥât (Kahire 1947); Sâhib b. Abbâd, Resâǿilü’ś-Śâĥib b. ǾAbbâd (Kahire 1947, Abdülvehhâb Azzâm ile birlikte); İmâdüddin el-İsfahânî, Ħarîdetü’l-ķaśr ve cerîdetü’l-Ǿaśr: Ķısmü şuǾarâǿi Mıśr (Kahire 1951, Ahmed Emîn ve İhsan Abbas ile birlikte); İbn Hazm, Naķŧü’l-Ǿarûs fî tevârîħi’l-ħulefâǿ (Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb içinde, XIII/2, Kahire 1951); İbn Saîd el-Mağribî, el-Muġrib fî ĥule’l-Maġrib (Endülüs’le ilgili bölüm: I-II, Kahire 1953-1955; eserin Mısır’la ilgili bölümünün I. cildi: Kahire 1954, Zeki Muhammed Hasan - Seyyide İsmâil Kâşif ile birlikte); Corcî Zeydân, Târîħu âdâbi’l-luġati’l-ǾArabiyye (I-IV, Kahire 1957); İbn Abdülber en-Nemerî, ed-Dürer fi’ħtiśâri’l-meġāzî ve’s-siyer (Kahire 1966); İbn Mücâhid, es-SebǾa fi’l-ķırâǿât (Kahire 1972; Şevkī Dayf’ın yayımlanmış 100’ü aşkın makalesinin bir listesi için bk. Sâmî Süleyman Ahmed, LXVII [2005], s. 384-389).

Ahmed Yûsuf Ali’nin Ķırâǿe evveliyye fî kitâbâti Şevķī Đayf (Kahire 1989), bazı akademisyenlerin çalışmalarından oluşan, Tâhâ Vâdî’nin yayıma hazırladığı Şevķī Đayf sîre ve taĥiyye: Dirâsât fi’l-edeb ve’n-naķd ve’l-luġa ve’t-türâŝ (Kahire 1992), Semîre Sâdık Şa‘lân’ın Şevķī Đayf fî Ǿuyûni śafvetin mine’l-aǾlâm (Kahire 2003), Mustafa Abdüşşâfî Mustafa’nın Şevķī Đayf ve târîħu’l-edebi’l-ǾArabî


(İskenderiye 2006) ve Mahmûd Fevzî el-Münâvî’nin Şevķī Đayf: Lemeĥât ve kelimât (Kahire 2007) adlı eserleri Şevkī Dayf hakkında yapılan önemli çalışmalardır.

BİBLİYOGRAFYA:

M. Mehdî Allâm, el-MecmaǾiyyûn fî ħamsîne Ǿâmen, Kahire 1406/1986, s. 127-128; Tâhâ Vâdî, “Şevķī Đayf sîretü Ǿâlim ve mesîretü insân”, Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb-CâmiǾatü’l-Ķāhire, L/2, Kahire 1990, s. 1-24; Sâmî Süleyman Ahmed, “Kitâbâtü Şevķī Đayf: Bibliyoġrâfyâ ve mülâĥažât”, Fuśûl, LXVII, Kahire 2005, s. 381-390; M. Mahmûd ed-Dürûbî, “Şevķī Đayf müǿerriħan li’n-neŝri’l-ǾArabiyyi’l-ķadîm”, el-Aĥmediyye, XXI, Dübey 2005, s. 299-360; Câbir Usfûr, “Şevķī Đayf: el-MaǾnâ ve’l-ķıyme”, el-Ehrâm, Kahire 21/3/2005; Âdil Süleyman Cemâl, “Şevķī Đayf ħâtimetü’l-muhaķķiķīne’r-ruvvâd”, MMMA (Kahire), L/1-2 (2006), s. 173-197; A. N. Staif, “Dayf, Shawqi”, Encyclopedia of Arabic Literature (ed. J. S. Meisami - P. Starkey), London 1998, I, 184; Abdullah el-Cebbûrî, “Şevķī Đayf”, MevsûǾatü Beyti’l-ĥikme li-aǾlâmi’l-ǾArab, Bağdad 1420/2000, I, 241-242; Mahmûd Fâhûrî, “Đayf, Şevķī”, el-MevsûǾatü’l-ǾArabiyye, Dımaşk 2005, XII, 417-418.

Sedat Şensoy