ŞEREBÂSÎ
(الشرباصي)
Ebû Hâzim Ahmed b. Cum‘a eş-Şerebâsî (1918-1980)
Mısırlı âlim.
7 Kasım 1918’de Dekahliye vilâyetinde Dikirnis kazasının Becelât köyünde doğdu. İlk eğitimine köyündeki mektepte başladı ve Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledi. Ardından Dimyat’taki Ezher’e bağlı dinî okula kaydoldu. Daha öğrenciyken köyüne gittiği zamanlarda camide vaaz verdi ve hutbe okudu. 1935’te Zekāzîk’teki Ezher Lisesi’ne kaydoldu, burada hocaların dikkatini çekti. Yazı yazmaya erken yaşta başladı ve lisede iken izcilikle ilgili Ĥareketü’l-keşf adlı kitabını kaleme aldı. Ayrıca el-İslâm, eś-Śabâĥ, en-Nehâr, Minberü’ş-şarķ ve Cerîdetü’s-siyâse gibi dergilerde yazıları yayımlandı. Cerîdetü’s-siyâse’de çıkan yazıları edebiyatçıların dikkatini çekti. 1939’da Ezher’de Külliyyetü’l-lugati’l-Arabiyye’ye kaydoldu ve 1943’te buradan mezun oldu. 1945’te öğretimde uzmanlık diploması aldı. Kahire’ye geldikten kısa bir süre sonra Mescidü’l-münîre’de okumaya başladığı hutbelere sekiz yıl devam etti. 1940’lı yılların sonlarında İhvân-ı Müslimîn mensuplarını savunan konuşmalarından dolayı tutuklandı. Altı ay kadar süren hapis hayatındaki hâtıralarını Müźekkirâtü vâǾižin esîr adlı kitabında anlattı. Bir süre Maarif Bakanlığı’nda, Ezher’e bağlı Zekāzîk, Sûhâc ve Kahire’deki okullarda öğretmenlik yaptı. 1951’de Ezher’deki Revâku’l-Hanefiyye’ye vekil olarak tayin edildi. 1952-1953’te Ezher tarafından Küveyt’e gönderildi. Öğrenimine devam ederken 1955’te Ma‘hedü’d-dirâsâti’l-Arabiyye el-ulyâ’dan dil ve edebiyat diploması aldı. 1957’de Ezher’in fetva komisyonunun sekreterliğine getirildi. 1958’de Kahire’deki Ma‘hedü’l-hizmeti’l-ictimâiyye’ye hoca oldu. Bir süre dinî kitapların basımından sorumlu komisyonda danışman sıfatıyla çalıştı. Mısır ve Suriye’nin birleşme çabaları devam ederken Arap milliyetçiliği, Arap birliği ve İslâm’ı konu alan çok sayıda konferans verdi ve hutbe okudu. Suriye devlet başkanı Şükrü Kuvvetli’nin daveti üzerine Suriye-Mısır birliği hakkında referandum yapıldığı gün (21 Şubat 1958) Dımaşk’taki Emeviyye Camii’nde bir hutbe okudu. Radyolardan da yayımlanan hutbenin metni gazetelerde basıldı. Şerebâsî, 1963’te Câmiatü’d-düveli’l-Arabiyye’ye bağlı Ma‘hedü’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-Arabiyye’de Şekîb Arslân: Ĥayâtühû ve edebühû başlıklı yüksek lisans tezini hazırladı. 1967’de Külliyyetü’l-lugati’l-Arabiyye’de Reşîd Rıżâ: Śâĥibü’l-Menâr adlı doktorasını tamamlayınca aynı fakülteye hoca olarak tayin edildi. Daha sonraki hayatı fakültede ders verme, kitap telifi, çeşitli toplantılara katılma ve hitabet gibi faaliyetlerle geçti. Uzun süren bir hastalıktan sonra 14 Ağustos 1980’de Kahire’de vefat etti.
Çok yönlü velûd bir âlim olan Şerebâsî Kur’an, sünnet, fıkıh ve İslâm tarihi alanlarında çok sayıda kitap telifi yanında birçok camide hutbe okumuş, radyo programları hazırlamıştır. Ayrıca uzun süre başkanlığını yaptığı Müslüman Gençlik Cemiyeti gibi pek çok cemiyetin üyesi olup bunların faaliyetlerine katılmış ve dersler vermiştir. Gençliğin beden ve zihin gelişiminin birlikte olması, her stadın yakınına bir cami, her caminin yanına bir spor alanı yapılması gerektiğini düşünen Şerebâsî (el-MevsûǾatü’ş-Şerebâśıyye, I, 382) Ezher’de spor etkinlikleri konusunda çalışmalarda bulunmuş, spor derneklerinin etkinliklerine katılmıştır. Ezher’in fetva komisyonunda görev alması sebebiyle kendisine sorulan fıkhî meseleleri cevaplandırmış ve bunları Yesǿelûneke fi’d-dîn ve’l-ĥayât adıyla kitap haline getirmiştir. Hutbeleri de vefatından sonra yayımlanmış, böylece XX. yüzyıl Mısır sosyal ve dinî hayatına dair önemli bir kaynak meydana gelmiştir. Şerebâsî’nin fikirlerinde aynı dönemde yaşayan pek çok yazarda olduğu gibi Arap sosyalizmi ve Arap milliyetçiliğinin etkisi görülür. Dinin toplum hayatından uzaklaştırılmasına şiddetle karşı çıkan Şerebâsî, o dönemde ateist-komünist akımların güçlenmesinden endişe ederek (a.g.e., I, 317) Arap milliyetçiliğiyle İslâmiyet arasında sıkı bir ilişki olduğunu, İslâm’dan uzak bir Arap milliyetçiliğinin düşünülemeyeceğini savunmuştur (a.g.e., I, 382 vd.). Şerebâsî’nin ilgi alanlarından biri de sanat ve edebiyattır. Radyo, televizyon, tiyatro ve sinema gibi etkinlik alanlarının bir eğlence olmaktan çok dinî ve kültürel konuların geniş kitlelere ulaştırılmasında bir vasıta olduğunu söylemiş, din ve sanat arasında sıkı bir ilişki kurmuştur. Onun kaleme aldığı çok sayıda dinî-tarihî romanın bir kısmı tiyatro oyunu olarak sahneye konmuştur. Hâlid b. Velîd gibi bazı tarihî şahsiyetler hakkında çevrilen filmlerin senaryolarının yazım aşamasında önemli görevler üstlenmiştir. Ayrıca pek çok sahâbî ve tarihî şahsiyet hakkında biyografiler yazmış, onların örnek alınmasını istemiştir.
Eserleri. Kur’an ve Sünnet: Ķıśśatü’t-tefsîr (Kahire 1962; I-II, Kahire 1427; Beyrut 1978); MaǾa esmâǿi’l-Muśŧafâ śallallāhu Ǿaleyhi ve sellem (Kahire 1962, 1992); Edebü’l-eĥâdîŝi’l-ķudsiyye (Kahire 1969; Naim Erdoğan tarafından 75 Kudsî Hadisin Tercüme ve Şerhi adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir [İstanbul 1981]); Min Edebi’n-nübüvve (Kahire 1971); Aħlâķu’l-Ķurǿân (I-II, Beyrut 1971-72; MevsûǾatü aħlâķi’l-Ķurǿân başlığıyla, I-VI, Beyrut 1979-1981); et-Tevcîhâtü’n-nebeviyye (Kahire 1974; Tevcîhü’r-Resûl li’l-ĥayât ve’l-iĥyâǿ adıyla, Beyrut, ts.); Min Edebi’l-Ķurǿân (Kahire 1976); MaǾa Kitâbillâh (Kahire 1978); MevsûǾatü lehü’l-esmâǿü’l-ĥüsnâ (I-II, Beyrut 1402/1981-1982); Eĥâdîŝü’l-cihâd ve’l-furûsiyye (baskı yeri ve tarihi yok). Fıkıh: el-Ķıśâś fi’l-İslâm (Kahire 1374/1954); el-İslâm ve’l-iķtiśâd (Kahire 1963); ed-Dîn ve tanžîmü’l-üsre (Kahire 1966; Islam and Family Planning adıyla İngilizce’ye çevrilmiştir [trc. Sayed Ismael A. R., Cairo 1969]); Yesǿelûneke fi’d-dîn ve’l-ĥayât (I-VIII,
Beyrut 1972-1977, 1980); el-Meźâhibü’l-erbaǾa (Beyrut 1975); el-MuǾcemü’l-iķtiśâdiyyü’l-İslâmî (Beyrut 1401/1981). Biyografi ve Tarih: Ħâmisü’r-râşidîn ǾÖmer b. ǾAbdilǾazîz (I-II, Kahire 1959); Buŧûlât İslâmiyye ve ǾArabiyye (Kahire 1962); Emîrü’l-beyân Şekîb Arslân (I-II, Kahire 1963); Şekîb Arslân: DâǾiyetü’l-Ǿurûbe ve’l-İslâm (Kahire 1963; Beyrut 1978, 2001); Şekîb Arslân min rüvvâdi’l-vaĥdeti’l-ǾArabiyye (Kahire 1963); Edebü emîri’l-beyân (Kahire 1964; Şekîb Arslan’ın edebî yönüyle ilgilidir); el-Eǿimmetü’l-erbaǾa: Ebû Ĥanîfe, Mâlik b. Enes, eş-ŞâfiǾî, Aĥmed b. Ĥanbel (Kahire, ts.); el-Ġazzâlî ve’t-taśavvufü’l-İslâmî (Kahire 1965); el-Fidâǿ fi’l-İslâm (Kahire 1969, 1971, 1981); Reşîd Rıżâ śâĥibü’l-Menâr: ǾAśruhû ve ĥayâtühû ve meśâdiru seķāfetih (Kahire 1389/1970); Fidâǿiyyûn fî târîħi’l-İslâm (Beyrut 1970, 1982); Ebŧâlü Ǿaķīde ve cihâd (Kahire 1972); Ħadîce Ümmü’l-müǿminîn (Beyrut 1974); Beyne’l-vefâǿ ve’l-fidâǿ (Kahire 1975); Ricâlün śadaķū (Kahire, ts. [1975]); el-Ġazzâlî (Beyrut 1975); İnne’llāhe’şterâ (Kahire, ts.); Reşîd Rıżâ el-edîb, el-kâtibü’l-İslâmî (Kahire 1976); Reşîd Rıżâ eś-śuĥufî, el-müfessir, eş-şâǾir, el-luġavî (Kahire 1977); Emînü’l-ümme Ebû ǾUbeyde b. el-Cerrâĥ (Kahire, ts.); Ĥafîdetü’r-Resûl: Nefeĥât min sîreti’s-seyyide Zeyneb (Kahire, ts.); Seyfullāh Ħâlid b. Velîd (Kahire, ts.); MevsûǾatü’l-fidâǿ fi’l-İslâm (I-IV, Beyrut 1402/1982-1983; Şerebâsî’nin cihad, şehâdet, kahramanlık ve İslâm tarihindeki büyük şahsiyetlerin biyografileri hakkında yazdığı kitapların ve bazı makalelerin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur). Siyaset ve Toplum: Muĥâđarâtü’ŝ-ŝülâŝâǿ (Kahire 1952; “İslâmiyet”, “Umyân” ve “eş-Şüyûiyye ve’d-dîn” başlıklı üç konferansın metinleridir); Vesâǿilü teķaddümi’l-müslimîn (Kahire, ts.); Mebâdiǿü’l-iştirâkiyye fi’l-İslâm (Kahire, ts.); el-İştirâkiyye ve’d-dîn (Kahire 1962); Ĥubbü’l-vaŧan fî nažari’d-dîn (Kahire 1964); ed-Dîn ve’l-mîŝâķ (Kahire 1965); Risâletü’l-mescid fî neşri’ŝ-ŝeķāfe ve’l-ĥađâre (Kahire 1966); ed-Dîn li’l-ĥayât (Kahire 1968); ed-Dîn ve’l-müctemaǾ (Kahire, ts.); Beyne’d-dîn ve’d-dünyâ (Kahire 1970); ǾAvde ile’l-İslâm (Kahire 1971); el-MevsûǾatü’ş-Şerebâśıyye fi’l-ħuŧabi’l-minberiyye (I-V, Beyrut 1987, 1995). Gezi, Gözlem, Hâtırat: Śalavât Ǿale’ş-şâŧiǿ ilâ reǿsi’l-ber (2. bs., Kahire 1951); Müźekkirâtü vâǾižin esîr (Kahire 1952); en-Nîl fî đavǿi’l-Ķurǿân (Kahire 1952); ǾÂǿid mine’l-Bâkistân (Kahire 1952; Şerebâsî’nin Pakistan’da yapılan Mu‘temerü’ş-şuûbi’l-İslâmiyye’ye katılmasından sonra kaleme aldığı kitabıdır); Eyyâmü’l-Küveyt (Kahire, ts. [1953]). Edebiyat, Tiyatro, Roman: el-Ĥâkimü’l-Ǿâdil ǾÖmer b. ǾAbdilǾazîz: Mesraĥiyye İslâmiyye târîħiyye fî ħamset fuśûl (Beyrut 1956); Mesraĥiyyât İslâmiyye (Kahire 1962); Mevlidü’l-hüdâ: Mesraĥiyye İslâmiyye (Kahire, ts. [1962 ?]; Hz. Peygamber’e dair bir dramadır); Silâĥu’ş-şiǾr (Kahire, ts. [1964 ?]); ŚırâǾ: Mesraĥiyye târîħiyye İslâmiyye fî erbaǾat fuśûl (Beyrut 1971; Müseylimetülkezzâb hakkında bir dramadır); ǾAdüvvü’s-selâm: Mesraĥiyye dîniyye remziyye fî ŝelâŝet fuśûl (baskı yeri yok [Dârü’r-râidi’l-Arabî]). Diğer Eserleri: Ĥareketü’l-keşf (1357/1938); Muĥâvele (Kahire 1938); Beyne’ś-śadîķayn (Kahire 1939); et-Taśavvuf Ǿinde’l-müsteşriķīn (Kahire 1961); Fî ǾÂlemi’l-mekfûfîn (Kahire 1375/1956; Müellif, görme özürlülerin yaşamları, psikolojileri ve davranışları ile onların dil ve edebiyat alanındaki çalışmalarına dair bu eserini kendi gözlemlerine dayanarak kaleme almış ve 1956’da Câmiatü’d-düveli’l-Arabiyye tarafından ödüle lâyık görülmüştür). Neşirleri: İbnü’l-Kayserânî, Śafvetü’t-taśavvuf (Kahire 1370/1950); Ebü’l-Ferec İbn Receb, Taĥķīķu Kelimeti’l-İħlâś (Kahire 1950, Mahmûd Halîfe ile birlikte); İbn Receb, Ġurbetü’l-İslâm (Keşfü’l-kürbe bi-vaśfi [ĥâli] ehli’l-ġurbe) (Kahire 1373/1954; Küveyt 1404/1984); Reşîd Rızâ, el-Maķśûrâtü’r-Reşîdiyye. Reşîd Rıżâ śâĥibü’l-Menâr: ǾAśruhû ve ĥayâtühû ve meśâdiru ŝekāfetih içinde neşredilmiştir (Kahire 1389/1970); Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, ǾÖmer b. ǾAbdilǾazîz (Kahire, ts.; eserlerinin bir listesi için bk. M. Abdülmün‘im Hafâcî - Ali Ali Subh, s. 278-280).
BİBLİYOGRAFYA:
Ahmed eş-Şerebâsî, MevsûǾatü’l-fidâǿ fi’l-İslâm, Beyrut 1402/1982-83, I-IV, tür.yer.; a.mlf., el-MevsûǾatü’ş-Şerebâśıyye fi’l-ħuŧabi’l-minberiyye, Beyrut 1995, I-V, tür.yer.; M. Abdülmün‘im Hafâcî, el-Ezher fî elf Ǿâm, Beyrut-Kahire 1408/ 1988, III, 463-476; a.mlf. - Ali Ali Subh, el-Ĥareketü’l-Ǿilmiyye fi’l-Ezher, Kahire 2007, s. 273-292; Ahmed el-Alâvine, Źeylü’l-AǾlâm, Cidde 1418/ 1998, s. 28; İbrâhim b. Abdullah el-Hâzimî, MevsûǾatü aǾlâmi’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer ve’l-ħâmis Ǿaşer el-hicrî fi’l-Ǿâlemi’l-ǾArabî ve’l-İslâmî, Riyad 1419, II, 508-511; Seyyid Hasan Karûn, “Faķīdü’l-Ezher: Recülü’l-Ǿilm ve’d-dîn ed-Duktûr Aĥmed eş-Şerebâśî”, ME, LII/8 (1980), s. 1449-1453; “DemǾatü vefâǿ Ǿale’l-merĥûm ed-Duktûr Aĥmed eş-Şerebâśî”, a.e., LII/9 (1980), s. 1740-1742; Muhammed Muhammed Ebû Mûsâ, “eş-Şeyħ Aĥmed eş-Şerebâśî: Recülün međâ ve meşelün müstemir”, a.e., LIII/7 (1981), s. 1261-1270.
Hilal Görgün