SEMRÂ bint NÜHEYK
(سمراء بنت نهيك)
Hz. Peygamber tarafından muhtesib olarak görevlendirilen ilk kadın sahâbî.
Kaynaklarda uzun ömürlü (muammerûn) kadın sahâbîler arasında zikredilmiştir. Semrâ bint Nüheyk’in, mensubu bulunduğu Benî Esed’den Bedir Gazvesi’nin hemen ardından Müslümanlığı benimseyen ilk grup içinde yer almış olması muhtemeldir. İsminin geç bir dönemde kurulan (86/705) Vâsıt’ı ziyaret eden sahâbe arasında geçmesi (Bahşel, I, 42) genç yaşta İslâm’ı kabul ettiğini göstermektedir. Kendisinden Ebû Belc Câriye b. Belc es-Sagīr et-Temîmî rivayette bulunmuştur. Hz. Peygamber tarafından Medine’de muhtesib olarak görevlendirilen Semrâ bint Nüheyk pazarları dolaşıp emir bi’l-ma‘rûf nehiy ani’l-münker ilkesi çerçevesinde insanları ticaret ahlâkına uygun davranmaya teşvik eder, bu şekilde hareket etmeyenleri uyarır, hile ve haksızlık yapanlara karşı elindeki kırbaçla caydırıcı tedbirler uygulardı. Resûl-i Ekrem’in Semrâ bint Nüheyk’e böyle bir görev vermesi, onun bir muhtesibde bulunması gereken nitelikleri taşıdığını ve bu görev için yeterli bilgiye sahip olduğunu göstermektedir. Bazı müellifler, kaynaklarda Asr-ı saâdet’te pazarcılıkla uğraşan birçok hanımın isminin zikredildiğine işaret ederek Semrâ bint Nüheyk’in denetimlerinin daha çok alıcı veya satıcı konumundaki kadınlara yönelik olabileceğini ileri sürmüşlerdir. İslâm’dan sonra kadının toplumsal statüsünde meydana gelen değişime dikkat çeken araştırmacılar, daha önce Arap yarımadasında kadınlar arasında böyle bir görevlendirmenin bilinmediğinden hareketle Hz. Peygamber tarafından Semrâ bint Nüheyk’e muhtesiblik vazifesinin verilmesini, kadının sosyal hayatta daha etkin bir rol üstlenebileceği mesajı taşıyan düzenlemelerin somut örnekleri arasında zikrederler. Bu sebeple çağdaş İslâm araştırmalarında Semrâ bint Nüheyk adına sıkça rastlanmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Bahşel, Târîħu Vâsıŧ (nşr. C. Avvâd), Beyrut 1406/1986, I, 42; İbn Hibbân, eŝ-Ŝiķāt (nşr. Seyyid Şerefeddin Ahmed), Beyrut 1395/1975, III, 185; Taberânî, el-MuǾcemü’l-kebîr (nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî), Beyrut, ts. (Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî), XXIV, 311; İbn Abdülber, el-İstîǾâb, IV, 335; Heysemî, MecmaǾu’z-zevâǿid, IX, 264; Cengiz Kallek, Asr-ı Saâdet’te Yönetim-Piyasa İlişkisi, İstanbul 1997, s. 183, 184; Metin Yılmaz, Polis Teşkilâtı, Samsun 2005, s. 290, 291.
Metin Yılmaz