ŞEKERZÂDE FEYZULLAH SERMED
(ö. 1202/1787)
Matematikçi, hattat ve şair.
Aslen Manisalı bir ailenin çocuğu olarak İstanbul’da doğdu; hattat Şekerzâde Seyyid Mehmed Efendi’nin oğludur. Temel eğitimini babasından aldı; bu sırada ondan sülüs ve nesih hatlarını meşketti; icâzetini ise Eğrikapılı Mehmed Râsim Efendi verdi. Daha sonra Mustafa Sıdkı Efendi’den matematik tahsil etti. Bostancı Ocağı’nda hat hocalığı yaptı. Osmanlılar’da logaritma alanında ilk müstakil kitabı kaleme alan Şekerzâde çalışmalarında bir yandan klasik matematik geleneğini sürdürürken bir yandan da hocası Mustafa Sıdkı ile başlayan modern matematiğin ikinci temsilcisi olarak tanındı. Astronomi ve matematiğin yanı sıra diğer aklî ve naklî ilimlerle de ilgilendi. Ayrıca onun şair ve mûsikişinas olduğu bilinmektedir. 1777’de Selânik kadılığına tayin edilen Şekerzâde, kaynaklarda açıklanmayan bir sebeple bu görevinden uzaklaştırılmışken 22 Muharrem 1202 (3 Kasım 1787) tarihinde vefat etti ve Karacaahmet Mezarlığı’nda Şeyh Hamdullah Efendi’nin kabrinin bulunduğu kesimde babasının yanına defnedildi.
Eserleri. 1. Maksadeyn fî halli’n-nisbeteyn (Kandilli Rasathânesi Ktp., nr. 209; Süleymaniye Ktp., Giresun, nr. 177). Osmanlı matematiğinde logaritma konusundaki ilk müstakil eser olup müellifin önsözde belirttiğine göre 1194 (1780) yılında bir Macar âliminin “cedâvilü niseb” denilen logaritma cetveliyle ilgili kitabından tercüme edilmiştir. Matematikle ilgili bazı temel bilgilerle başlayan eserde daha sonra rub‘-i mukantarat adlı astronomi aleti hakkında açıklamalar yapılır. Ardından logaritmanın astronomi işlemlerinde nasıl kullanılacağı anlatılır ve logaritmanın tarif ve tavsifi yapılır; astronomi hesaplarında ondan yararlanmanın yolu ve yöntemi üzerinde durulur. 2. Emsiletü’t-Telhîs li’bni’l-Bennâ ve’l-Hâvî li’bni’l-Hâim (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3150/ 2). Şekerzâde’nin, hocası Mustafa Sıdkı’nın derslerinde tuttuğu notlardan oluşmuştur. Tercüme sırasında gerekli açıklamalarla zenginleştirilen eser aslında, İbnü’l-Bennâ el-Merrâküşî’nin Telħîśu aǾmâli’l-ĥisâb ve İbnü’l-Hâim’in el-Ĥâvî fî Ǿilmi’l-ĥisâb adlı kitaplarında yer alan bazı problemlerin çözümüyle ilgili bir şerh mahiyetindedir. 3. Kenzü’d-deķāǿiķ (Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 989/16). Matematikçiler arasında çarpma ve bölme cetveli diye bilinen cetvellerle ilgili açıklama
ve uygulamalardan bahseder. 4. el-Yevâķīt fî beyâni’l-mevâķīt (Ezheriyye [Hâtim 340], nr. 34496/1). Rub‘-i mukantaratın kullanımıyla ilgilidir. 5. Mukantarat Cetveli (Kandilli Rasathânesi Ktp., nr. 370). 6. Dîvân-ı Sermed (TSMK, Hazine, nr. 890). Eserin Sultan Abdülaziz döneminde basıldığı belirtilmektedir.
Şekerzâde bu eserlerinin yanı sıra Bahâeddin Âmilî’ye ait Ħulâśatü’l-ĥisâb adlı kitabın cebir bölümünün Muhammed adlı bir matematikçi tarafından yapılan el-Verdiyye fi’l-cebr ve’l-muķābele isimli manzum şerhine bir takriz yazmış (İÜ Ktp., TY, nr. 6845), İbnü’l-Bennâ’nın Telħîśu aǾmâli’l-ĥisâb’ı ile (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3150/1, vr. 1b-9b) Süleymaniye Kütüphanesi’nde bir mecmuada yer alan (Yazma Bağışlar, nr. 1347) Kalesâdî, Ebü’l-Vefâ el-Bûzcânî ve Ahmed b. Hüseyin el-Ahvâzî’ye ait bazı eserleri, ayrıca Yanyalı Mehmed Esad’ın el-Kütübü’s-semâniyye’sini (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 414) istinsah etmiş, Cemâleddin Aksarâyî’nin Ĥallü’l-Mûcez adlı eserinin fihristini hazırlamıştır (Feridun Nafiz Uzluk Ktp., nr. 6813).
BİBLİYOGRAFYA:
Müstakimzâde, Tuhfe, s. 360-361, 419-420; Fatîn, Tezkire, s. 187; Cevdet, Târih, V, 26; a.mlf., Tezâkir, IV, 128-129, 254; Sicill-i Osmânî, IV, 38; Ekmeleddin İhsanoğlu v.dğr., Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, İstanbul 1997, II, 524-525; a.mlf. v.dğr., Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, İstanbul 1999, I, 248-250; Cevat İzgi, Osmanlı Medreselerinde İlim, İstanbul 1997, I, 232-233, 253-254; a.mlf., “Osmanlı Medreselerinde Aritmetik ve Cebir Eğitimi ve Okutulan Kitaplar”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, I, İstanbul 1995, s. 150; Muhittin Serin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, İstanbul 2003, s. 143-145; Kandilli Rasathanesi El Yazmaları 1: Türkçe Yazmalar (haz. Günay Kut v.dğr.), İstanbul 2007, s. 525; “Sermed Feyzullah Efendi”, TDEA, VII, 525; İhsan Fazlıoğlu, “Hendese”, DİA, XVII, 202; a.mlf. - Muhammed Süveysî, “Hesap”, a.e., XVII, 255, 263; Salim Aydüz, “Feyzullah Sermed (Şekerzade)”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul 1999, I, 460-461.
Salim Aydüz