ŞEHREZÛRÎ, Mübârek b. Hasan
(المبارك بن الحسن الشهرزوري)
Ebü’l-Kerem el-Mübârek b. el-Hasen b. Ahmed eş-Şehrezûrî el-Bağdâdî (ö. 550/1156)
Kıraat âlimi.
17 Rebîülâhir 462 (2 Şubat 1070) tarihinde, muhtemelen Musul ile Hemedan arasında bir yerleşim yeri olan (bugünkü Irak sınırları içinde) ve Zûr b. Dahhâk tarafından kurulduğu için Şehrezûr (Şehrizor) diye anılan beldede doğmuştur. Sem‘ânî ve İbnü’l-Esîr kelimenin Şehruzûr şeklinde okunacağını söylerken Yâkūt Şehrezûr okunuşunu tercih etmektedir. Bağdat’ta Dârü’l-hilâfe’de ikamet ettiği belirtilen Şehrezûrî’nin tahsil ve tedrîs hayatının büyük bölümünü bu şehirde geçirdiği anlaşılmaktadır. Babasından ve Ebü’l-Fazl Ahmed b. Hasan b. Hayrûn, Ahmed b. Abdülkādir b. Muhammed, Ca‘fer b. Ahmed es-Serrâc, Ahmed b. Ali b. Bedrân el-Hulvânî ve İbn Sivâr gibi hocalardan kıraat öğrendi. Ebü’l-Fazl Ahmed b. Hasan b. Hayrûn, Rızkullah et-Temîmî ve Ebü’l-Kāsım İsmâil b. Mes‘ade gibi birçok kişiden hadis dinledi. İbn Hezârmerd Abdullah b. Muhammed es-Sarîfînî, Ebü’l-Ganâim Abdüssamed b. Me’mûn’dan icâzet aldı. Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin eserlerini rivayet etti. Kendisinden Muhammed b. Muhammed b. Hârûn el-Halebî, Ömer b. Bekrûn, Abdülvâhid b. Sultan, Hibetullah b. Yahyâ eş-Şîrâzî, Muhammed b. Yûsuf el-Gaznevî gibi şahsiyetler kıraat okurken Muhammed b. Ebü’l-Meâlî es-Sûfî, Es‘ad b. Ali, Ali b. Su‘lûk, Feth b. Abdüsselâm hadis rivayetinde bulundu. Bir ara Dımaşk’a giderek Hüseyin b. Ali er-Rehâvî, Ali b. Ferec ed-Dîneverî ve Ebü’l-Hattâb Ali b. Cerrâh’tan kıraat alanında faydalandı. 22 Zilhicce 550 (16 Şubat 1156) tarihinde Bağdat’ta vefat eden Şehrezûrî önce kendi medresesinde, ardından Nizâmiye Medresesi’nde kılınan cenaze namazından sonra Bâbülharb’de Hatîb el-Bağdâdî’nin kabri yanına defnedildi. Kıraat ilminde âlî isnada sahip olduğu belirtilen ve Sıbtu’l-Hayyât’tan sonra Irak’ta şeyhülkurrâ olan Şehrezûrî özellikle bu ilimdeki üstünlüğü ve kıraat ihtilâflarına vukufuyla, ayrıca faziletli ve dindar kişiliğiyle tanınmıştır. Büyük miktardaki mal varlığını hangi yolla kazandığı kaynaklarda belirtilmemekle birlikte bunların tamamını hayır için infak ettiği zikredilmektedir (Zehebî, MaǾrifetü’l-ķurrâǿ, II, 984).
Eserleri. 1. el-Miśbâĥu’ž-žâhir fi’l-ķırâǿâti’l-Ǿaşri’l-bevâhir. İbnü’l-Cezerî’nin bu ilimde yazılanların en güzellerinden kabul ettiği ve en-Neşr’inin kaynakları arasında saydığı eserin yazma nüshaları Süleymaniye (Lâleli, nr. 67), Nuruosmaniye (nr. 92, 93) ve Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler (Haraççıoğlu, nr. 719) kütüphanelerinde bulunmaktadır. Brockelmann ve Ferâmürz Hâc Menûçihrî, eserin başka nüshalarının Köprülü (nr. 21) ve Hindistan’da Âsafiye kütüphanelerinde olduğunu zikrediyorsa da yapılan araştırmada Köprülü Kütüphanesi’nde böyle bir esere rastlanmamıştır. 2. Sûreta’l-Fâtiĥa ve’l-Baķara mine’l-Miśbâĥi’z-zâhir fi’l-ķırâǿâti’l-Ǿaşri’l-bevâhir. İbrâhim b. Saîd ed-Devserî tarafından Mecelletü CâmiǾati’l-İmâm Muĥammed b. SuǾûd el-İslâmiyye içinde neşredilmiştir (sy. 31, Riyad 1421, s. 13-211). Ali Rıza Karabulut, Şehrezûrî’nin Nuruosmaniye Kütüphanesi’nde (nr. 94) el-Müfredât fi’l-ķırâǿâti’s-sebǾ adlı bir eserinin varlığından söz ediyorsa da yapılan incelemede 94 numarada kayıtlı eserin giriş kısmında zikredilen kaynaklardan bunun Şehrezûrî’den sonra yaşamış, bilinmeyen bir müellife ait olduğu anlaşılmıştır. Aynı yazar, Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Kütüphanesi’nde (Haraççıoğlu, nr. 719) Şehrezûrî’nin el-İşârâtü’z-zâhire fi’l-Ǿaşri’l-bâhire adlı bir eserinin bulunduğunu söylemektedir; ancak anılan kütüphanede Şehrezûrî’ye ait bu isimle kayıtlı bir kitap bulunmadığı gibi belirtilen numarada kayıtlı eser el-Miśbâĥu’ž-žâhir’dir. Ferâmürz Hâc Menûçihrî, Keşfü’ž-žunûn’da (I, 822) ve Hediyyetü’l-Ǿârifîn’de (II, 2) Şehrezûrî’ye nisbet edilen eź-Źeħâǿir adlı kitabın Şehrezûrî’nin çağdaşı Mücellâ b. Cümey‘ el-Mahzûmî’ye ait olduğu belirtilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Sem‘ânî, el-Ensâb, III, 473-475; Yâkūt, MuǾcemü’l-büldân, III, 375-376; İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, II, 216; Zehebî, MaǾrifetü’l-ķurrâǿ (Altıkulaç), II, 982-985; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 541-550, s. 412-413; Ahmed b. Aybek ed-Dimyâtî,
el-Müstefâd min Źeyli Târîħi Baġdâd, Beyrut, ts. (Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye), s. 222-223; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, II, 38-40; a.mlf., en-Neşr, I, 90; Keşfü’ž-žunûn, I, 822; II, 1706; Brockelmann, GAL, I, 408; Suppl., I, 723; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 2; MuǾcemü’l-maħŧûŧâti’l-mevcûde fî mektebâti İstânbûl ve Ânâŧûlî (haz. Ali Rıza Karabulut), [baskı yeri ve tarihi yok]; Kāmûsü’l-a‘lâm, IV, 2888-2889; Ferâmürz Hâc Menûçihrî, “Ebü’l-Kerem Şehrezûrî”, DMBİ, VI, 197.
Tayyar Altıkulaç