ŞEHBÂL
(شهبال)
1909-1914 yılları arasında yayımlanan magazin ve fikir dergisi.
1 Mart 1325 - 1 Temmuz 1330 (14 Mart 1909 - 14 Temmuz 1914) tarihleri arasında 100 sayısı çıkan derginin sahibi ve sorumlu müdürü Hüseyin Sadeddin’dir (Arel). Yayımı, başlık altında on beş günde bir diye belirtilmişse de on altı sayısı İtalya’da hazırlanan fotoğraf baskı kalıplarının ve Avrupa ülkelerinden temin edilen kâğıdın zamanında gelmemesi veya Arel’in görevli olarak Avrupa’da bulunması sebebiyle gecikmelerle çıkabilmiştir. İdarî müdürü Jak Saya Balyan’dır.
Yayın ilkeleri “nefâset, nezâket, nezâhet, ciddiyet, bî-taraflık ve müfitlik” şeklinde özetlenen dergide (nr. 16, s. 306) sosyal hayatın hemen her yönüne ilgi gösterilmiştir. İlk sayıda açıklandığı üzere (“Şehbâl’in Programı”, s. 2) “Zübde-i Siyâsiyye, Atf-ı Nazar (siyasî olaylar ve yorumlar), Hanımlar İçin, Menâkıb-ı Mûsikiyye, İçtimâiyyât-ı Mûsikiyye, Felsefe, Musâhabe-i Fenniyye, İlimler ile Fenler, Vesâik ve Hakāyik (icatlar ve keşifler), Sanâyi-i Nefîse (resim, heykel, mimari), Fekāhet (mizah), Matbuat Âleminde (yeni gazete ve dergiler), Her Şeyden (sağlık, spor, moda, makyaj vb.), Hikmet Çiçekleri (Doğu ve Batı felsefesinden), Şikeste Fâideler (dikiş, nakış ve ev işleri), Unutulmuş Yazılar (eski edebiyatçılardan metinler), Kitaplar ve Muharrirler (yeni yayınlar hakkında tenkit ve bibliyografya), Telhîs-i Resâil (Alman, Fransız, İngiliz ve Amerikan dergilerinden seçmeler), Musâhabe-i Edebiyye, Mübâhase-i Lisâniyye” gibi başlıklar altında sütunlar açılmış, savaşlardan dantel işlemelerine kadar hemen her konu dergide yer almıştır. Derginin en önemli özelliği her türlü olaya ve duruma ait sayfalarında yer alan ve sayısı 3500’e yaklaşan fotoğraflardır. Başta Trablusgarp ve Balkan savaşlarıyla ilgili görüntüler olmak üzere Osmanlı veya yabancı devlet adamları, mûsikişinas, ressam, öğretmen, mühendis, kimyager gibi meslek sahiplerinden okuyuculara kadar pek çok kimsenin fotoğrafı ile cami, çeşme, köprü, kütüphane, gemi, meşhur ressamların tabloları, şehir manzaraları, çeşitli ülkelerdeki yaşayışı gösteren manzaralar, dikiş nakış ve ev işleri gibi alanlarda fotoğraflar en nefis şekilde basılmıştır.
Bu görsel malzeme zenginliğiyle birlikte Şehbâl edebî, fikrî ve kültürel faaliyetler bakımından da yüksek düzeyli bir dergidir. Şiir, hikâye, tiyatro metinleriyle Doğu ve Batı edebiyatlarından tercümeler yayımlanmıştır. Halide Edip (Adıvar), Salime Servet Seyfi (Seyfioğlu), Nigâr Hanım, Fatma Aliye, Prenses Kadriye Hüseyin, Ayşe Bedîa gibi kadın yazarlar yanında İzzet Melih (Devrim), Ali Rıza Seyfi (Seyfioğlu) ve daha başkalarının kadınlık hayatıyla ilgili yazılarıyla Bedî Mensî (Hüseyin Sadeddin Arel), Rauf Yektâ ve Ahmed Yektâ’nın mûsikiye, Ahmed Refik’in (Altınay) tarihe, Filibeli Şehbenderzâde Ahmed Hilmi’nin felsefeye, Rusçuklu Hakkı ve Galip Atâ’nın (Ataç) sağlığa, Selim Sırrı’nın (Tarcan) spora, Hüseyin Sadeddin, Süleyman Nazif ve Keçecizâde İzzet Fuad’ın dil konularına, Enis Behiç’in (Koryürek) mûsiki usullerinden istifadeyle yeni vezinler icadına, Şehâbeddin Süleyman, Raif Necdet (Kestelli), Cenab Şahabeddin, Celâl Nuri (İleri), Mustafa Halûk, Bedii Nuri’nin çeşitli sanat meselelerine, Mehmed Rauf’un İngiliz edebiyatına dair yazıları önemli edebiyat ve fikir metinleridir. Ayrıca Abdülhak Hâmid’in (Tarhan) Garâm’ı, Mehmet Enisi’nin (Yalkı) Solmuş Çiçekler’i ve İzzet Melih’in (Devrim) Tezat’ı tefrika edilmiş, aralarında Halit Ziya’nın (Uşaklıgil) çocukluk hâtıraları, Abdullah Cevdet’in Romeo ve Julliet’i, Halil Nihat’ın (Boztepe) tercümeleri, Feyzullah Sacit’in (Ülkü) “Paris Mektupları”nın bulunduğu yazı serileri yayımlanmıştır. Ramazan (nr. 11), asker (nr. 24) özel sayılarıyla Balkan savaşları sırasında Avrupa’da Türkler’i savunan Pierre Loti hakkında altmış iki aydının katıldığı bir anketin de yer aldığı Pierre Loti (nr. 81) özel sayısı çıkarılmıştır.
Abdullah Cevdet, Faik Âli (Ozansoy), Falih Rıfkı (Atay), Halil Ethem (Eldem), Yunus Nadi (Abalıoğlu), Abdurrahman Şeref, Abdülfeyyaz Tevfik (Yergök), Abdülhak Hayri, Abdülhak Adnan (Adıvar), Ferik Ahmed Muhtar Paşa, Ahmed Râsim, Ali Canip (Yöntem), Ali Ekrem (Bolayır), Ali Sami (Yen), Ali Haydar Emir (Alpagot), Selâhattin Enis (Atabeyoğlu), İsmail Hakkı (Baltacıoğlu), Saffet Ürfi (Betin), Halil Nihat (Boztepe), Halit Fahri (Ozansoy), İsmail Hami (Danişmend), Muhsin Ertuğrul, Hayrettin Nedim (Göçen), Hıfzı Tevfik (Gönensay), İbrahim Alâeddin (Gövsa), Hüseyin Arif, Kâmuran Sırrı, Mithat Cemal (Kuntay), Nazmi Ziya (Güran), Rıza Nur, Orhan Seyfi (Orhon), Reşit Süreyya (Gürsey),
Sadiye Vesile, Azerbaycanlı Mehmed (Mehemmed) Hâdi, Tevfik Fikret, Yusuf Kenan dergide imzası bulunan diğer şair ve yazarlardır.
Dergide önce fotoğraf, karikatür ve beste yarışması düzenlenmiş (nr. 6), daha sonra bunlara “Ayda, Karmen, Maskot” adlı operetlerin güftesini aslının veznine ve bestesine uygun biçimde nazmen tercümesi, Ribot’nun Emrâz-ı Hâfıza, Emrâz-ı İrâde, Emrâz-ı Şahsiyyet isimli eserlerinin çevirisiyle ilgili yazışmalar ve Batı dillerinden Türkçe’ye geçen bazı kelime ve terimlere karşılık bulma yarışmaları eklenmiştir (nr. 36). Batı dillerine ait kelime ve terimlere Türkçe karşılık bulma hususunda derginin tavrı Türkçe’nin tabii yürüyüşüne uygun değildir. Bulunacak karşılıklarda Türkçe’de kolay söylenişine dikkat edilmesi istenmiş fakat Arapça ve Farsça olmasında da sakınca görülmemiştir. Meselâ “quadrupède” karşılığında “dört ayaklı” veya “zû-erbaa-i ercül” tabirlerinden ziyade “çâr-pâ”nın tercih edildiği belirtilmiş (nr. 36), ayrıca gelen karşılıklar bir tercih belirtmeksizin yayımlanmıştır (nr. 40). Fotoğraf dışındaki yarışmalar olumlu bir sonuca ulaşamamıştır.
Şehbâl’in sayfa düzeni ve baskı güzelliği yalnızca yurt içinde değil yurt dışında da takdir görmüş, 1911’de İtalya’nın Torino şehrinde düzenlenen fuarda altın madalya verilmiştir (nr. 77, s. 95). 38 × 25 ebadında beyaz parlak kâğıda (kuşe) basılıp kırılmaması için abonelere karton kutu içinde gönderilen Şehbâl 5 kuruştan satılmış, devrin bazı yayın organlarında (Sabah, nr. 7052) bu fiyatın oldukça pahalı bulunduğu belirtilince dergide bunun ancak baskı masraflarını karşıladığı duyurulmuştur (nr. 82). Her sayısı yirmi sayfa olan ve yirmi dört sayısı bir cilt teşkil eden derginin cilt kapakları deri ve bez olmak üzere Almanya’da yaptırılmıştır. Şehbâl hakkında Ahmet Ölmez tarafından yüksek lisans tezi hazırlanmış (1988, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Tombak dergisi on altı sayfalık bir ek (1995), İrfan Dağdelen bir dizinin de yer aldığı Fotoğraflarla Şehbal Dergisi adlı bir albüm (İstanbul 2006) yayımlamıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Sabine Prätor, “Son Osmanlı Dönemi Kültür Tarihine Dair Önemli Bir Kaynak: Şehbal Mecmuası”, Tarih Boyunca Türk Tarihinin Kaynakları Semineri, Bildiriler, İstanbul 1997, s. 55-65; a.mlf., “Şehbal -Ein Herausragendes Beispiel Früher Türkischer Magazinpresse”, Turcica, XXIX, Paris 1997, s. 433-442.
Nazım H. Polat