SCHULTENS, Albertus
(1686-1750)
Hollandalı şarkiyatçı.
Groningen’de doğdu. Burada teoloji ve İbrânîce öğrenimi gördü; Grekçe ve Latince okudu. Daha sonra Leiden ve Utrecht’te Keldânîce (Ârâmîce), Süryânîce ve Arapça öğrendi. 1709’da teoloji doktoru, 1711’de papaz oldu. 1713’te Franeker’de İbrânîce kürsüsüne tayin edildi. 1729’da Leiden Üniversitesi’ne geçerek Hollanda’nın İstanbul’daki eski elçilerinden Levinus Warner’den üniversiteye intikal eden Doğu el yazmalarının sorumluluğunu üstlendi. 1732’de aynı üniversitede Doğu dilleri profesörlüğüne getirilen Schultens her
iki görevini ölümüne kadar sürdürdü. Karşılaştırmalı Sâmî diller alanında çalışan Schultens, Ahd-i Atîk’in masoretik noktalama ve harekeleme sistemi yüzünden mâruz kaldığı tıkanmayı aşmak için çaba harcadı. Ona göre İbrânîce ne mükemmel bir dildir ne de bozulmuş ve tamamen okunamaz haldedir. Bu konuda istisnaî bir özelliği bulunmamakta ve durumu diğer dillere, daha çok da Arapça’ya benzemektedir. Arapça İbrânîce’nin kardeşidir; onun kadar eskidir ve bu iki dil iki lehçe gibi birbirine benzemektedir. Schultens, Kitâb-ı Mukaddes’in anlaşılması hususunda İbrânîce’nin yetersiz kalması halinde zengin Arap edebiyatına başvurulması gerektiğini söyler (Weidner, XCV/2 [2003], s. 173). Döneminde bu dili kutsal kabul eden Gousset gibi araştırmacılara karşı da ısrarla Sâmî dillerin akrabalığı tezini işlemiştir. Hz. Süleyman ve Hz. Mûsâ zamanına kadar giden bazı Arapça beyitlerin bulunduğunu ileri süren Schultens, Kuzey Arabistan kabilelerinin atası olan Hz. İsmâil’in konuştuğu, İbrânîce’den doğan Ya‘rub b. Kahtân’ın dilinin de Arapça olduğu görüşündedir.
Eserleri. 1. Dissertatio theologico-philologica de utilitate linguae arabicae in interpretanda sacra lingua (1706; Opera minora [Leiden 1769], s. 487-510). Kitâb-ı Mukaddes’in anlaşılmasında Arapça’dan yararlanma konusu üzerine hazırladığı doktora tezidir. Kitâb-ı Mukaddes’te tam anlamıyla açıklanamamış otuz beş yerin aydınlatılabilmesi amacıyla bu tez konusunu seçen Schultens çalışmasında ayrıca Arapça, Keldânîce, Süryânîce ve Habeşçe’nin İbrânîce ile kardeş diller veya onun lehçeleri olduğu görüşünü savunmaktadır. 2. Origines Hebraeae I-II (Franeker 1724; Leiden 1738). İbrânîce’nin kökeni ve Sâmî dillerin akrabalığı hakkındadır. 3. Haririi eloquentiae Arabicae principis: Tres priores consessus (Franeker 1731). Harîrî’nin el-Maķāmât’ının (baştan üç makāmenin) Latince açıklamalarla birlikte yapılmış ilk kısmî neşridir. 4. Vita et res gestae Sultani Almalichi Alnasiri Saladini, Abi Modaffiri Josephi ..., nec non excerpta ex histoaria universali Abulfedae (Utrecht-Leiden 1732-1755). Bahâeddin İbn Şeddâd’ın Sîretü Śalâĥiddîn’inin Târîħu Ebi’l-Fidâ ile İmâdüddin el-İsfahânî’nin Târîħu Śalâĥiddîn’inden yapılan seçmelerle birlikte Latince’ye tercümesi ve neşridir. 5. Liber Jobi cum nova versione ad Hebraeum fontem et commentario perpetuo (Leiden 1737). Ahd-i Atîk’in Eyub kitabındaki kapalı yerlerin Arapça’nın yardımıyla yapılan şerhidir. 6. Consessus Hariri quartus, quintus et sextus. E codice manuscripto latine conversi ac notis illustrati. Accedunt monumenta vetustiora Arabiæ (Leiden 1740). Harîrî’nin Maķāmât’ının dördüncü, beşinci ve altıncı makāmelerinin geniş açıklamalı tercümeleriyle birlikte neşridir. 7. Monumenta vetustiora Arabiae sive specimina quaedam illustria antiquae minoriae et linguae. Ex mss. Codd. Nuweirii, Mesoudii, Abulfedae, Hamasa etc. etc. Excerpsit et edidit Albertus Schultens (Lugduni Batavorum 1740). 8. Proverbia Salamonis, versionem integram ad Hebraeum fontem expressit atque commentarium (Leiden 1748). Ahd-i Atîk’in Süleyman’ın Meselleri kitabındaki iyi anlaşılamayan yerlerin Arapça’ya müracaatla yapılan şerhidir. 9. Thoma Erpenii Grammatica arabica cum fabulis Locmani (Leiden 1748). Erpenius’un Arapça gramerinin Lokman Hekim kıssaları ve -bazı hatalarla birlikte- Ebû Temmâm’ın el-Ħamâse’sinden alınmış bir kısım beyitler ilâvesiyle yapılan yeniden neşridir. 10. Alberti Schultens Opera minora (Leiden 1769). Schultens’in makalelerinin toplu yayınıdır. 11. Oratio de ingenio arabum (Leiden 1788). Araplar’da millî ruha dairdir. F. Theodor Rink’in Heinrich Albert Schultens: Eine Skizze (Riga 1794) ve Herman Boerhaave’nin Academische redevoering van Albert Schultens ter gedachtenisse van den grooten (Amsterdam 1988) adlı eserleri Schultens hakkında yapılan çalışmaların önde gelenleridir.
BİBLİYOGRAFYA:
J. Fück, Die Arabischen Studien in Europa, Leipzig 1955, s. 105-107; Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, II, 305; Abdurrahman Bedevî, MevsûǾatü’l-müsteşriķīn, Beyrut 1984, s. 14; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1990-91, III, 31, 319; VII, 113, 201, 342; D. Weidner, “Menschliche, heilige Sprache: Das Hebräische bei Michaelis und Herder”, Monatshefte, XCV/2, Madison 2003, s. 173; İsmail Hakkı Kadı, “Hollanda’da Şarkıyat Araştırmaları”, Turkology Update Leiden Project Working Papers Archive, Department of Turkish Studies, Universiteit Leiden, s. 9 (http://tulp.leidenuniv.nl/ content_docs/wap/ihk.pdf).
Münâ Haddâd Yeken