SÂHİBÜ’l-BÂB
(صاحب الباب)
Fâtımî Devleti sarayında vezire vekâlet eden görevli ve protokol sorumlusu.
Vezirden sonra geldiği için görevine küçük vezâret de denilen sâhibü’l-bâb kılıç ehlinden (askerî) ve yakalı (mutavvakīn) emîrlerdendi. Kaynaklarda adına rastlanan ilk sâhibü’l-bâb Hüsâmülmülk Eftegin’dir (XII. yüzyıl başları). Yânis er-Rûmî, Emîr Rıdvân b. Velahşî ve Ebü’l-Eşbâl Dırgām’da görüldüğü gibi bu makam daha çok vezârete yükselmede bir basamak olarak kullanılmıştır. Vezir kılıç ehlinden değilse sâhibü’l-bâb, mezâlim duruşmalarında ona vekâlet eder, vezir kılıç ehlinden ise onun ön tarafında dururdu. Halife Hâfız-Lidînillâh döneminde (1131-1149) kendisine “el-Muazzam” unvanıyla hitap edilen Sâhibülbâb Humârtâş el-Hâfızî’ye vekâlet eden şahsın işgal ettiği makama “niyâbetü’ş-şerîfe” denilirdi. Nâibe de “adiyyü’l-mülk” lakabının verildiği görülmektedir. İbnü’t-Tuveyr, geç Fâtımî dönemindeki resmî merasimlerin ve halifenin kabullerinin hazırlanmasında sâhibü’l-bâbın önemli bir yeri olduğunu belirtir. Onun verdiği bilgiye göre sâhibü’l-bâb mevlid törenlerinde, mübarek gecelerde ve aşure gününde, halifelerin cülûs merasiminde bulunur, ramazan bayramı törenine diğer devlet erkânı ile birlikte katılırdı. Gadîr-i Hum bayramında yapılan resmî merasimde vezir ve oğlu ile maiyetindekilerden sonra onun ve yakınlarının kıyafetleri de teşhir edilirdi. Elçileri karşılayıp ağırlamak da sâhibü’l-bâbın görevleri arasındaydı ve bazan nâibi bu görevi yerine getirirdi.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’t-Tuveyr, Nüzhetü’l-muķleteyn fî aħbâri’d-devleteyn (nşr. Eymen Fuâd Seyyid), Stuttgart 1412/1992, s. 44, 122-123, 179, 187, 189, 208-209, 212, 218-219, 221, 224; İbnü’l-Furât, Târîħ (nşr. Hasan Muhammed eş-Şemmâ‘), Basra 1386/1967, IV/1, s. 136, 147; Kalkaşendî, Śubĥu’l-aǾşâ, III, 479, 484; Makrîzî, el-Ħıŧaŧ, I, 402-403, 461; a.mlf., İttiǾâžü’l-ĥunefâ (nşr. Cemâleddin eş-Şeyyâl - M. Hilmî M. Ahmed), Kahire 1416/1996, III, 336, 342; P. Sanders, Ritual, Politics, and the City in Fatimid Cairo, Albany 1994, s. 18-20, 33-34, 72, 132; Ayman F. Sayyid, “Śāĥib al-Bāb”, EI² (İng.), VIII, 831-832.
Sadi S. Kucur