SA‘D b. HAYSEME
(سعد بن خيثمة)
Ebû Hayseme (Ebû Abdillâh) Sa‘d b. Hayseme b. el-Hâris el-Evsî (ö. 2/624)
Bedir Gazvesi’nde şehid düşen sahâbî.
Evs kabilesinin ileri gelenlerindendir. Annesi Hind bint Evs b. Adî müslüman olmuş ve Resûlullah’a biat etmişti. Sa‘d’ın Cemîle bint Ebû Âmir ile evlendiği ve ondan Abdullah adında bir oğlunun dünyaya geldiği kaydedilmektedir. İkinci Akabe Biatı’na katılan yetmiş kişilik ensar heyeti içinde yer aldı ve Evs kabilesine mensup Benî Amr b. Avf’ın temsilcisi seçildi. İslâm’a hizmetlerinden dolayı “Sa‘dü’l-hayr” lakabıyla anıldı. Hicret sırasında bekâr olan muhacirler henüz evlenmemiş olan Sa‘d’ın Kubâ’daki evinde konakladılar, bundan dolayı onun evi “beytüluzzâb” (beytüla‘zâb “bekârlar evi”) diye meşhur oldu. Hz. Hamza, Zeyd b. Hârise ve Abdullah b. Mes‘ûd gibi birçok sahâbînin Medine’ye hicret ettiğinde Sa‘d’ın evinde kaldığı, Resûlullah’ın da Kubâ’da Külsûm b. Hidm’in evinde konakladığı, onun evinin bitişiğinde yer alan Sa‘d’ın evine geçerek ashabıyla sohbet ettiği belirtilmektedir (İbn Sa‘d, I, 233). Daha sonra bu evin yanındaki arsaya Mescid-i Kubâ inşa edilince kıble tarafında kalan Sa‘d’ın evinden mescide bir kapı açıldı. Resûl-i Ekrem, Sa‘d ile muhacirlerden Ebû Seleme el-Mahzûmî arasında kardeşlik bağı (muâhât) kurdu.
Sa‘d ile babası Hayseme Bedir Gazvesi’ne katılmak istediğinde Hayseme oğluna ikisinin birlikte katılmasının uygun olmayacağını, kadınlara ve çocuklara bakmak için birinin Medine’de kalması gerektiğini söyleyerek oğlundan Resûlullah ile birlikte cihada katılma hususunda babasını kendine tercih etmesini istedi. Fakat Sa‘d, “Mesele cenneti kazanma dışında bir şey olsaydı seni kendime tercih ederdim” diyerek babasının isteğini kabul etmedi. Bu durumda kimin cihada katılacağını tesbit için aralarında çekilen kurada Sa‘d kazanınca Bedir Gazvesi’ne katıldı; savaş sırasında Amr b. Abdüved ya da Tuayme b. Adî’nin attığı bir okla şehid oldu. Babası da Uhud Gazvesi’nde şehid düştü. Resûlullah vefat ettiğinde onu yıkamak için Sa‘d’ın Kubâ’daki evinde bulunan Gars adlı kuyudan su alındığı zikredilmiştir (a.g.e., II, 280). İbnü’l-Esîr, Sa‘d b. Hayseme’nin Tebük Gazvesi’ne geç katılan sahâbî Ebû Hayseme el-Ensârî ile karıştırıldığını belirtmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Hişâm, es-Sîre2, II, 444, 456, 478, 493, 707; İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, I, 233; II,18, 280; III, 9, 44, 47, 48, 49, 118, 152, 168, 229, 230, 233, 240, 481-482, 623; VIII, 354; Halîfe b. Hayyât, eŧ-Ŧabaķāt (Ömerî), s. 83; Buhârî, et-Târîħu’l-kebîr, IV, 49; İbn Abdülber, el-İstîǾâb (Bicâvî), II, 588-589; İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe (Bennâ), II, 346-347; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, I, 266; İbn Hacer, el-İśâbe (Bicâvî), III, 55, 56.
Ayhan Tekineş