RÛDÂNÎ
(الروداني)
Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Süleymân er-Rûdânî (ö. 1094/1683)
Hadis ve astronomi âlimi.
1030 (1621) yılında Kuzey Afrika’nın Sûs şehri yakınlarındaki Târûdânt’ta dünyaya geldi. Doğum tarihi 1033 (1624) ve 1037 (1627-28) olarak da zikredilmiş, ayrıca Mağribî, Sûsî, Mâlikî, Mekkî nisbeleriyle de anılmış, babasının adının Süleyman olduğunu kaydedenler de olmuştur. On iki yaşında iken Merakeş’e giderek İbn Nâsır ed-Der‘î ve Muhammed b. Ebû Bekir ed-Delâî’den Arap dili, hadis, tefsir, fıkıh ve Muhammed b. Saîd el-Merrâküşî es-Sûsî’den astronomi dersleri gördü. Daha sonra Fas, Cezayir, Mısır, Şam, Medine, Mekke gibi merkezleri dolaştı. Cezayir’de müftü Saîd b. İbrâhim Kaddûre’den tasavvuf eğitimi aldı. Üchûrî, Şehâbeddin el-Hafâcî, Hayreddin er-Remlî gibi âlimlerden ders okudu. 1060’ta (1650) hac görevini yerine getirdikten sonra bir müddet Medine’de kalarak Semhûdiyye Medresesi’nde ders verdi. Ardından Mekke’ye döndü ve Mescid-i Harâm’da ders okuttu. Evlenip oraya yerleşti. 1080 (1670) yılında hacca giden Osmanlı Veziri Mustafa Bey onunla tanışıp derslerine katıldı ve kendisini İstanbul’a davet etti. 1081’de (1670-71) İstanbul’a giden Rûdânî, Vezir Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa
ile görüştü ve burada itibar gördü. Mekke şerifi Sa‘d b. Zeyd’i azlettirerek yerine Berekât b. Muhammed’in getirilmesini sağladı, kendisi de Mekke’de Haremeyn işleri sorumluluğuna tayin edildi. Rûdânî bu görevinde önemli hizmetler yaptı, Mekke’de yaygınlaşan bid‘atlarla mücadele etti. Ancak onu bu göreve getiren vezir vefat edince (1087/1676) kendisini çekemeyenlerin şikâyeti üzerine görevinden alındı. 1093 (1682) yılında hacca, ardından Şam’a gitti ve burada vaktini eser yazmakla geçirdi. 1094 Zilkadesinde (Ekim-Kasım 1683) Şam’da vefat etti. 1095 veya 1096’da (1685) öldüğü de zikredilir. Rûdânî başta hadis olmak üzere temel İslâmî ilimler yanında astronomi, mantık, felsefe ve matematik alanında tanınmaktadır. Vakit tayininde ve astronomik hesaplarda kullanılan “el-âletü’l-câmia” isimli geometri aletinin mûcididir. Bû Zeyd Ahmed, Muĥammed b. Süleymân er-Rûdânî min aǾlâmi’l-Maġrib fi’l-ķarni’l-ĥâdî Ǿaşer el-hicrî adıyla bir çalışma yapmıştır (Rabat 1990).
Eserleri. 1. CemǾu’l-fevâǿid min CâmiǾi’l-uśûl ve MecmaǾi’z-zevâǿid. İbnü’l-Esîr’in CâmiǾu’l-uśûl’ü ile Heysemî’nin MecmaǾu’z-zevâǿid’ine İbn Mâce ve Dârimî’nin es-Sünen’lerini ilâve etmek suretiyle on dört temel hadis kitabını tekrarları önemli ölçüde ayıklayıp ve hadislerin isnadını hazfederek bir araya getirdiği eseri olup (10.131 hadis) MecmaǾu’z-zevâǿid’deki zayıf ve uydurma rivayetler bu kitapta yer almamıştır. Birçok defa basılan eser (Hindistan 1346/1929; Medine 1387, 1406/1986; Mekke 1404/1983; Kıbrıs 1405; Beyrut 1408/1988; I-II, Cidde 1973, 1988; I-IV, Küveyt 1418/1998) Naim Erdoğan tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiştir (I-V, İstanbul 1996). 2. Śılatü’l-ħalef bi-mevśûli’s-selef. Müellifin tefsir, hadis gibi temel İslâm ilimlerinden rivayet icâzetini aldığı eserleri ve onların isnadlarını zikrettiği bu çalışmayı Muhammed Haccî yayımlamıştır (Beyrut 1408/1988). 3. Ķalâǿidü’l-leǿâlî fi’l-aǾmâli’l-eyyâm ve’l-leyâlî. Müellif bu risâleyi Maķāśıdü’l-Ǿavâlî bi-Ķalâǿidi’l-leǿâlî adıyla şerhetmiştir. 4. en-NâķıǾa Ǿale’l-âleti’l-câmiǾa. Kendi icat ettiği aletin özellikleri ve kullanılışı hakkında olup Charles Pellat tarafından neşredilmiş (BEO, XXVI [Damas 1973], s. 7-82), daha sonra nâşir bu risâlenin Fransızca tercümesini de yayımlamıştır (BEO, XXVIII [Damas 1975], s. 83-165). 5. Tebśıratü’l-iħvân. Takvimle ilgili manzum bir eserdir. 6. Behcetü’ŧ-ŧullâb fi’l-Ǿamel bi’l-usŧurlâb. 7. Risâle fî resmi’l-usŧurlâb bi’l-hendese. 8. Risâle fî esmâǿi’r-rüsûmi’l-mersûme Ǿale’l usŧurlâb eş-Şimâlî. 9. Tuĥfetü üli’l-elbâb fi’l-Ǿamel bi’l-usŧurlâb (son dört eserin nüshaları için bk. İhsanoğlu v.dğr., I, 318-321).
BİBLİYOGRAFYA:
Rûdânî, Śılatü’l-ħalef bi-mevśûli’s-selef (nşr. Muhammed Haccî), Beyrut 1408/1988, neşredenin girişi, s. 7-13; Muhibbî, Ħulâśatü’l-eŝer, IV, 204-208; İbrâhim Rifat Paşa, Mirǿâtü’l-Ĥaremeyn, Kahire 1344/1925, I, 260; Brockelmann, GAL, II, 610-611; Suppl., II, 691; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 297; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 425-429; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VI, 151-152; M. Habîb el-Hîle, et-Târîħ ve’l-müǿerriħûn bi-Mekke, Mekke 1994, s. 358-361; Bündâr b. Muhammed b. Reşîd el-Hemedânî, el-Menhecü’t-târîħî li-müǿerriħî Mekketi’l-mükerreme, Riyad 1418/1997, s. 405-416; Ekmeleddin İhsanoğlu v.dğr., Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, İstanbul 1997, I, 317-321.
Ahmet Yücel