RİFAT EFENDİ, Topal
(ö. 1876)
Tanzimat devri biyografi yazarı.
İstanbul’da doğdu. Tam adı Rifat Ahmed, babasının adı İsmâil’dir. Biraz aksak yürüdüğü için Topal Rifat diye tanınır. Kaynaklarda ailesi, tahsil hayatı ve yetişmesi hakkında bilgi olmadığı gibi eserlerinde de kendisiyle ilgili pek az mâlûmat vardır. Memuriyet hayatına maliye kaleminde başladı. Dîvân-ı Muhâkemât Maliye Dairesi üyeliğinde bulundu. Ardından Rüsûmat Dairesi’nde çalışarak 1863’te Rüsûmat muhasebecisi oldu ve bu görevi 1865 yılına kadar devam etti. 1869’da Bursa defterdarlığı görevinde bulundu. Daha sonra bu görevinden ayrılıp İstanbul’a döndü. Vefatında Edirnekapı dışındaki mezarlığa defnedildi.
Eserleri. 1. Devhatü’l-meşâyih maa zeyl. Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin Efendi’ye ait eserin zeylidir. Süleyman Sâdeddin’in ilk Osmanlı şeyhülislâmı olarak kabul edilen Molla Fenârî’den başlayarak kaleme aldığı esere Mehmed Münîb Ayıntâbî, Süleyman Fâik ve Mektûbîzâde Abdülaziz efendiler birer zeyil yazmışlardır. Rifat Efendi, eseri yeniden düzenleyip Sultan Abdülaziz devri şeyhülislâmlarından Âtıfzâde Ömer Hüsâmeddin Efendi’ye kadar gelen şeyhülislâmların biyografilerini ekleyerek neşretmiştir (İstanbul, ts.). Kitabın 1978 yılında bir tıpkıbasımı yapılmıştır. 2. Devhatü’n-nükabâ*. Ahmed Nazif Efendi’nin Riyâzü’n-nükabâ adlı eserinin zeylidir. I. Bayezid devrinden (1389-1403) itibaren elli altı nakîbüleşrafın biyografisini içeren Riyâzü’n-nükabâ’ya Rifat Efendi altı nakîbüleşrafın biyografisini ilâve etmiştir. Eserin neşri sırasında nakîbüleşraf olan Seyyid Mehmed Hilmi’ye kadar gelen kitap, Rifat Ahmed Efendi’nin Rüsûmat muhasebecisi olduğu sırada 1283 Rebîülâhirinin sonlarında (Eylül 1866) İstanbul’da basılmıştır. Eserin başında nakîbüleşrafların tayin, azil ve ölüm tarihleriyle gömülü oldukları yerleri bildiren bir cetvel yer alır. 3. Verdü’l-hadâik. Osmanzâde Ahmed Tâib’in Hadîkatü’l-vüzerâ’sının dördüncü zeyli olup Sadrazam Yûsuf Ziyâ Paşa’nın ikinci sadâretinden (1809-1811) Yûsuf Kâmil Paşa’nın sadrazamlığına (5 Ocak 1863 - 1 Haziran 1863) kadar gelen yirmi dört sadrazamın biyografisini içerir. Eserin sonunda, Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan o güne kadar sadrazamlık makamında bulunanların isimlerini alfabetik olarak veren bir liste vardır. 1283’te (1866) İstanbul’da neşredilen kitabın 1970’te Freiburg’da tıpkıbasımı gerçekleştirilmiştir. 4. Ravzatü’l-azîziye. Hz. Peygamber’in şeceresinden başlamak suretiyle Hulefâ-yi Râşidîn, on iki imam, İslâm hükümdarları ve Osmanlı padişahlarının, sadrazamların, şeyhülislâmların, kaptan paşaların ve Mısır hidivlerinin kısa biyografisini içerir. Yeniçeri Ocağı’nın ilgasından (1826) 1866 yılına kadar devlet teşkilâtının (mansıblar) geçirdiği değişimi ve mansıblara tayin edilen kişilerin bir cetvelini de ihtiva etmektedir. Franz Babinger, Ravzatü’l-azîziye’nin, basımı esnasında çıkan bir yangın yüzünden basılamadığını söylerse de (Babinger [Üçok], s. 395) eser yayımlanmış olup basım yeri ve tarihi bulunmamaktadır. Kitabın 9-24, 33-40, 49-80 ve 89-96. sayfaları eksiktir ve muhtemelen yangın esnasında yanan fasiküllere aittir. 5. Mir’âtü’l-makāsıd* fî def‘i’l-mefâsid. Eserde Hz. Peygamber’in doğumu, dört halife, on iki imam, tarikatların ortaya çıkışı ve müellifin mensup olduğu Bektaşîlik ile diğer tarikatların âyin ve erkânı hakkında bilgi verilir. 20 Cemâziyelâhir 1293 (13 Temmuz 1876) tarihinde İstanbul’da basılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Ahmed Rifat, Ravzatü’l-azîziye, İstanbul, ts., s. 181,182, 183; a.mlf., Osmanlı Toplumunda Sâdât-ı Kirâm ve Nakibüleşrâflar: Devhatu’n-nukabâ (haz. Hasan Yüksel - M. Fatih Köksal), Sivas 1998; Devlet Salnâmesi, 1283, s. 39; 1284, s. 49; Hüdâvendigâr Salnâmesi, Hüdâvendigâr (Bursa), 1286, s. 30; Sicill-i Osmânî, II, 408; Osmanlı Müellifleri, III, 62; Gövsa, Türk Meşhurları, s. 325; Agâh Sırrı Levend, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1973, s. 367; Babinger (Üçok), s. 394-395; Yılmaz Öztuna, “Rıf’at Efendi, Topal Ahmed”, TA, XXVII, 324; Nuri Akbayar, “Ahmed Rifat Efendi”, TDEA, I, 74-75.
Mehmet Ali Beyhan