REVNAKOĞLU, Cemalettin Server
(1909-1968)
İstanbul tekkelerine ve tarikatlar tarihine dair araştırmaları ile tanınan yazar.
27 Mart 1909’da İstanbul’da doğdu. Posta Telgraf Merkez Muhabere müdürlerinden Server Emin Bey’in (Üstünbaş) oğludur. İstanbul’un en eski muhtarlarından olması dolayısıyla “şeyhü’l-muhtârân” lakabıyla tanınan babası Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’nin ileri gelenlerindendi. Sarayda yetiştiğinden “saraylı sultan”, bazı garip davranışları yüzünden “deli sultan” diye anılan annesi Çerkez asıllı Şerife Revnak Hanım, II. Abdülhamid döneminde sarayın hazinedar ustası idi.
Cemalettin Server, Fethiye semtindeki Çandarlı Kara Halil Paşa Numune Mektebi’ni bitirince (1924) Galatasaray Lisesi’ne girdi. Burada Halit Fahri (Ozansoy), Hasan Âli (Yücel), Refet Avni, Fazıl Ahmet (Aykaç) ve İsmail Habip’in (Sevük) öğrencisi oldu. Bir süre sonra okuldan ayrılıp kendi kendini yetiştirmeye çalıştı. Çocuk yaşlarından itibaren İsmail Saib (Sencer), İsmail Fenni (Ertuğrul), Elmalılı Muhammed Hamdi, Ömer Nasuhi (Bilmen), Ziya Şükûn, M. Şerefettin (Yaltkaya), Kilisli Rifat (Bilge), Ömer Ferit (Kam), Hüseyin Kâzım Kadri, Ahmet Remzi Dede (Akyürek), Tâhirülmevlevî, Hamâmîzâde Mehmed İhsan, İsmail Fethi (İsfendiyaroğlu), Hakkı Tarık (Us) ve Rıfkı Melûl (Meriç) gibi devrin önde gelen şahsiyetleriyle tanışıp kendilerinden istifade etti. Çalışma hayatına gazetecilikle başlayan Cemalettin Server’in, Shakespeare’nin “Othello” oyununu Türk sahnesinde ilk defa oynayan “Othello Kâmil Rıza”nın sanatından söz ettiği ilk yazısı 1929’da Milliyet gazetesinde yayımlandı. Bu yıllarda tiyatroyla ilgilenen Cemalettin ünlü aktör Naşid ile birlikte “Aynaroz Kadısı”nda sahneye çıktı. Eski Türk temaşa sanatları ve tiyatro tarihiyle ilgili birçok yazı kaleme aldı. Halkevlerinin sahnelediği oyunlarda fahrî rejisörlük yaptı.
Gençlik yıllarından itibaren tasavvuf, tekke ve tarikatlar konusuna büyük ilgi duyan Cemalettin Server, Türk Tarih Kurumu adına 1942’de İstanbul tekkelerinin hazîrelerini dolaşmaya başladı. 1952’de İstanbul Vilâyeti Merkadlar Komisyonu üyeliğine seçildi. Bunun yanında İstanbul Belediyesi Mezarlıklar Müdürlüğü’nde eski eserler, tarihî arşiv ve kitâbeler uzmanı olarak çalıştı. Görevi dolayısıyla yüzlerce kitâbe derledi; bunlardan geniş bir arşiv oluşturdu. Çalışmaları sırasında Hamâmîzâde Mehmed İhsan ile Türk ve İslâm Eserleri Müzesi Müdürü Abdülkadir Erdoğan, Rıfkı Melûl Meriç, Eczacı Halit Bey ve Şinasi Akbatu’dan yardım gördü. İstanbul Fetih Derneği üyeliğinde bulunan Revnakoğlu, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsü’nde ilmî müşavirlik yaptı. 23 Eylül 1968’de vefat etti ve Edirnekapı Mezarlığı’na defnedildi.
Uzun saçları ve çok ağdalı konuşmasıyla tanınan Revnakoğlu’nun tarikat eşyaları ve kitaplarla dolu olan evi hiç evlenmediği ve vârisi olmadığından ölümünden sonra haraç mezat satılmış, tekkeler, tarikat âdâb ve erkânına dair belgelerle şehir tarihiyle ilgili belgelerden oluşan arşivi Abdülbaki Gölpınarlı ve Halil Can’ın gayretiyle Divan Edebiyatı Müzesi (Galata Mevlevîhânesi Müzesi) koleksiyonuna kazandırılmıştır. Dergâhlar, fermanlar, şeyhler, mezarlıklar, camiler, fütüvvetnâmeler, şairler, takvimler, edebî notlar, çeşitli şiirler ve fotoğraflardan
meydana gelen arşivinde A bölümünde elli sekiz, B bölümünde 255 dosya bulunmaktadır. Tarikatlar ve tekkeler başta olmak üzere çeşitli konularda gazete ve dergilerde çok sayıda makale yayımlamış, bazı yazılarında Şeyh Cemâlullah ve Revnakullah takma adını kullanmıştır. Aynı zamanda bir şehir tarihçisi olan Revnakoğlu oldukça ileri bir yaşta askerlik görevini yaptığı Erzurum’a özel bir sevgi duymuş, Hür Söz, Yeni Doğu gazetelerinde, Erzurum Halkevi ve Tarih Yolu’nda Erzurum adlı dergilerde şehrin tarihi, sosyal hayatı ve folkloru üzerine “Erzumiyatçı” imzasıyla makaleler yazmıştır. İstanbul tarihiyle ilgili yazıları Tarih Yollarında, İstanbul ve İstanbul Belediye Mecmuası’nda yayımlanmış, Belediye Mecmuası’ndaki yazıları Türkiye Turing Otomobil Kurumu’nun çıkardığı Belleten dergisinde toplu halde ayrıca basılmıştır (İstanbul 1963, sy. 256-257).
Eserleri. 1. Yemen İllerinde Veysel Karanî (İstanbul 1959). Şeyh Cemâlullah imzasıyla yayımlanmıştır. 2. Erzurumlu İbrâhim Hakkı ve Ma’rifetnâmesi (İstanbul 1961). 3. Eski Sosyal Hayatımızda Tasavvuf ve Tarikat Kültürü (İstanbul 2003). Çeşitli dergilerde çıkan yazılarından derlenen eser dokuz bölümden meydana gelmektedir. Kitabın ilk bölümünü, Revnakoğlu’nun aylık dergi olarak yayımlamayı planlayıp ancak iki sayı (Haziran-Temmuz 1966) çıkarabildiği Türk-İslâm Aleminde Tarikatlar Tarihi adlı çalışması oluşturur. Revnakoğlu’nun Servet-i Fünûn, Uyanış, Yenigün, Yeni Sabah, Haber, Kurûn, Son Dakika, Son Telgraf gazeteleriyle Galatasaray, İstanbul Belediye Mecmuası, Aylık Ansiklopedi, Tarih-Coğrafya Dünyası, Din-Tarih Dünyası, İslâm Mecmuası, Kızılay, Yeşilay, Tarih Yıllığı, Basın Yıllığı, Tarih Konuşuyor gibi süreli yayınlarda çok sayıda makalesi çıkmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Murad Uraz, “Cemâleddin Server ve Eseri” (Cemâleddin Server Revnakoğlu, Erzurumlu İbrâhim Hakkı ve Ma’rifetnâmesi içinde), İstanbul 1961, s. XI-XIII; Erdem Yücel, “Cemaleddin Server Revnakoğlu’nun Eyüp Çalışmaları (1909-1968)”, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu IV: Tebliğler, İstanbul 2000, s. 284-297; a.mlf., “Üstad Cemaleddin Server Revnakoğlu”, Tarih ve Edebiyat Mecmuası, sy. 7, İstanbul 1978, s. 77-82; Nezih Uzel, “Cemaleddin Server”, Dünya Gazetesi, İstanbul 26 Eylül 1968; Asım Sönmez, “Arkadaşım Cemaleddin Server Revnakoğlu”, İstanbul Belediye Mecmuası, sy. 61, İstanbul 1968, s. 21; Necdet İşli, “Revnakoğlu, Cemaleddin Server”, DBİst.A, VI, 321.
Erdem Yücel