REŞÎD el-ATTÂR

(رشيد العطّار)

Ebü’l-Hüseyn Reşîdüddîn Yahyâ b. Alî b. Abdillāh el-Kureşî el-Ümevî en-Nablusî el-Attâr (ö. 662/1264)

Hadis hâfızı.

Şâban 584’te (Ekim 1188) Kahire’de doğdu. Nabluslu olup âlim yetiştiren bir aileye mensuptur. Başta İbnü’n-Nattâ‘ diye bilinen babası olmak üzere amcası Ebü’l-Kāsım Abdurrahman, ağabeyi Ebû Muhammed Abdülazîz ve Ebü’l-Kāsım Hibetullah b. Ali el-Bûsîrî’den ders aldı. Suriye ve Hicaz’a seyahat ederek Ali b. Hamza el-Kâtib, Ebü’l-Yümn el-Kindî, İbnü’l-Harestânî, Ömer b. Bedr el-Mevsılî, kıraat âlimi İbn Vesîķ, İbn Necâ (İbn Nüceyye) ve eşi Fâtıma bint Sa‘d el-Hayr gibi âlimlerden ders okudu. Kendisinden İbnü’l-Adîm, İbnü’s-Sâbûnî, İbn Dakīkul‘îd, Bedreddin İbn Cemâa, İbnü’l-Uhuvve, Kutbüddin el-Yûnînî ilim tahsil ettiler. Bir muhaddis olan oğlu Ebû Sâdık Cemâleddin Muhammed’e birçok eseri okutup icâzet verdi. Reşîd el-Attâr’ı henüz genç bir âlim olduğu yıllarda tanıyan İbn Nukta kendisinden “sika, sebt, zâbıt” diye söz etmiş, İbnü’l-Adîm, Kutbüddin el-Yûnînî ve Bedreddin İbn Cemâa gibi talebeleri onun bu özellikleri yanında devrinin hadis otoritesi olduğunu belirtmiş, tabakat yazarları da kendisini övgüyle anmıştır. Mısır diyarının muhaddisi diye bilinen, Münzirî’den sonra altı yıl Kâmiliyye Dârülhadîsi’nin şeyhliğini yapan ve bütün kitaplarını vakfeden Reşîd el-Attâr 2 Cemâziyelevvel 662’de (2 Mart 1264) Kahire’de vefat etti ve Karâfe’de defnedildi. Sirâc el-Verrâk kendisi hakkında on dört beyitlik bir mersiye yazmıştır.

Eserleri. 1. Ġurerü’l-fevâǿidi’l-mecmûǾa fî beyâni mâ vaķaǾa fî Śaĥîĥi Müslim mine’l-esânîdi (eĥâdîŝi)’l-maķŧûǾa. Mâzerî’nin el-MuǾlim bi-fevâǿidi Müslim’inde, Ebû Ali el-Gassânî’ye dayanarak Müslim b. Haccâc’ın el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’inde on dört maktû rivayet bulunduğu iddiasını


reddeden Reşîd el-Attâr, Mâzerî’nin işaret etmediği bu kabil başka rivayetleri de tesbit etmiş, maktû olduğu ileri sürülen bütün bu haberlerin müsned olarak rivayet edildiğini kanıtlamak üzere bu eseri kaleme almıştır (Beyrut-Riyad 1417; nşr. Sa‘d b. Abdullah Âlü Humeyyid, Riyad 1421/2001). 2. Tuĥfetü’l-müstefîd fi’l-eĥâdîŝi’ŝ-ŝümâniyeti’l-esânîd (Ŝümâniyyâtü’r-Reşîd el-ǾAŧŧâr, Ŝümânînât). Reşîd el-Attâr’ın Resûl-i Ekrem’den sekiz râvi vasıtasıyla ve oldukça âlî isnadlarla rivayet ettiği hadisleri içeren ve bir cüzden daha büyük olduğu anlaşılan eser Keşfü’ž-žunûn’da Tuĥfetü’l-müstezîd diye kaydedilmiştir (I, 374). Müellifin âlî rivayetlerinden meydana gelen ve ǾAvâli’r-Reşîd el-ǾAŧŧâr diye anılan bir eseri daha vardır. 3. Mücerredü es-mâǿi’r-ruvât Ǿani’l-İmâm Ebî ǾAbdillâh Mâlik b. Enes el-Aśbaĥî. Hatîb el-Bağdâdî’nin Mâlik b. Enes’ten rivayette bulunan 993 râvi hakkında bilgi verdiği er-Ruvât Ǿan Mâlik b. Enes ve źikru ĥadîŝin li-külli vâĥid minhüm (Esmâǿü men ravâ Ǿan Mâlik b. Enes mübevveben Ǿalâ ĥurûfi’l-muǾcem) adlı eserinin bazı ilâvelerle birlikte muhtasarı olan bu alfabetik eserin bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (III. Ahmed, nr. 624/9, vr. 87b-103b). Sa‘d b. Abdullah Ali Humeyyid, eseri Sâlim b. Ahmed es-Selefî’nin Mücerredü esmâǿi’r-ruvât Ǿan Mâlik adıyla yayımladığını söylemektedir (Ġurerü’l-fevâǿid, s. 25). 4. Ĥavâǿicü’l-ǾAŧŧâr fî Ǿuķri’l-ĥimâr. İbn Hicce’nin hicivlerinden seçmeleri ihtiva etmektedir (Keşfü’ž-žunûn, I, 693; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 533). 5. er-Ruvâtü’l-aǾlâm Ǿan Mâlik. İbn Hacer el-Askalânî, beş cüzden meydana geldiğini belirttiği bu eserin iki cüzünü hocalarından okuduğunu söylemektedir (el-MuǾcemü’l-müfehres, s. 175). 6. el-ErbaǾûne’z-zâħire fi’l-eĥâdîŝi’n-nebeviyyeti’l-fâħire. İbn Rüşeyd, müellifin Ebü’l-Hasan Ali b. Mukayyir’in rivayetlerinden derlediği bu eseri okuduğunu kaydetmektedir (Milǿü’l-Ǿaybe, III, 393). 7. el-ErbaǾûn li’bni’l-Cümmeyzî. İbnü’l-Cümmeyzî diye tanınan Mısırlı kıraat âlimi Ebü’l-Hasan Ali b. Hibetullah b. Selâme’nin rivayetlerinden derlenen eser üzerinde müellifin Münteķā mine’l-ErbaǾîn li’bni Binti’l-Cümmeyzî adıyla bir çalışma yaptığı anlaşılmaktadır. İbn Hacer el-Askalânî her iki eseri okuduğunu belirtmektedir (el-MecmaǾu’l-müǿesses, II, 386; el-MuǾcemü’l-müfehres, s. 217). 8. el-MuǾcemü’l-muĥkem (MuǾcemu’ş-şüyûħ). Reşîd el-Attâr bu eserde hocalarının hayatını anlatmış, rivayetlerinden söz etmiş, cerh ve ta‘dîl durumları hakkında bilgi vermiştir. İbnü’l-Adîm, Makkarî ve Makrîzî eserden çokça nakilde bulunmuştur (Ġurerü’l-fevâǿid, s. 26). 9. Ĥadîŝü Emetillâh Meryem bint Ebi’l-Ķāsım el-Ķureşî (Meşyeħatü Emetillâh) (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1/218 [25603 B]). 10. Nüzhetü’n-nâžır fî źikri men ĥaddeŝe Ǿan Ebi’l-Ķāsım el-Beġavî. Ziriklî, Câmiatü’r-Riyâd’ın yazma eserler bölümünde eserin el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye bi’l-Medîne’de kayıtlı (Usûlü’l-hadîs, nr. 13) otuz yedi varaktan meydana gelen bir nüshasından alınmış mikrofilmini gördüğünü söylemektedir (el-AǾlâm, VIII, 159).

Reşîd el-Attâr’ın bunlardan başka sekiz hadis ihtiva ettiği belirtilen bir cüzü, Meşyeħatü’l-Behâǿ Ebi’l-Ĥasan ǾAlî b. Hibetillâh Binti’l-Cümmeyzî (Rûdânî, s. 378), el-Muśâfaĥât (Muśâfaĥâtü’l-ǾAŧŧâr), on cüzden meydana geldiği söylenen el-Muvâfaķāt, er-Ruvât Ǿani’l-Buħârî, Vesîletü’r-râġıbîn ve tuĥfetü’ŧ-ŧâlibîn fi’l-eĥâdîŝi’l-erbaǾîn adlı eserleri de kaynaklarda zikredilmiştir. Müellif ayrıca İbnü’l-Kayserânî’nin el-CemǾ beyne kitâbey Ebî Naśr el-Kelâbâźî ve Ebî Bekr el-İśfaĥânî fî ricâli’l-Buħârî ve Müslim adlı eserine ilâvelerde bulunmuş, “inneme’l-a‘mâl bi’n-niyyât” gibi bazı hadislerin tahrîcini yapmıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

Reşîd el-Attâr, Ġurerü’l-fevâǿidi’l-mecmûǾa fî beyâni mâ vaķaǾa fî Śaĥîĥi Müslim mine’l-esânîdi’l-maķŧûǾa (nşr. Sa‘d b. Abdullah Âlü Humeyyid), Riyad 1421/2001; İbn Rüşeyd, Milǿü’l-Ǿaybe bimâ cümiǾa bi-ŧûli’l-ġaybe (nşr. M. Habîb İbnü’l-Hoca), Tunus 1402/1981, III, 393; V, 130; Zehebî, Teźkiretü’l-ĥuffâž, IV, 1442-1443; Kütübî, Fevâtü’l-Vefeyât, IV, 295-296; İbn Hacer el-Askalânî, el-MecmaǾu’l-müǿesses li’l-muǾcemi’l- müfehres (nşr. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî), Beyrut 1414/1994, II, 44, 386; a.mlf., el-MuǾcemü’l-müfehres (nşr. M. Şekkûr el-Meyâdînî), Beyrut 1418/1998, s. 175, 217, 360; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, VII, 217; Keşfü’ž-žunûn, I, 374, 693; Rûdânî, Śılatü’l-ħalef bi-mevśûli’s-selef (nşr. Muhammed Haccî), Beyrut 1408/1988 , s. 378; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 533; Sezgin, GAS, I, 141; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VIII, 159; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 134, 190, 233, 287; Abdullah Muhammed el-Habeşî, CâmiǾu’ş-şürûĥ ve’l-ĥavâşî, Ebûzabî 1425/2004, III, 1683, 1991.

Tevhit Bakan