REMLÎ, Hayreddin b. Ahmed

(خير الدين بن أحمد الرملي)

Hayruddîn b. Ahmed b. Alî el-Eyyûbî el-Uleymî el-Fârûkī er-Remlî (ö. 1081/1671)

Hanefî fakihi.

993 yılı Ramazan başlarında (Ağustos 1585) Filistin’in Remle şehrinde doğdu ve orada yetişti. Erken yaşlarda Mûsâ b. Hasan er-Remlî’den Kur’an ve Şâfiî fıkhı öğrendi. 1007’de (1598) Kahire’deki ağabeyi Abdünnebî’nin yanına giderek Ezher’de eğitimine devam etti. Burada bir süre daha Şâfiî fıkhı okuduktan sonra Hanefî mezhebine geçti ve bu mezhebin fıkhını öğrenmeye başladı. Aralarında Abdullah b. Muhammed en-Nahrîrî, Muhammed b. Muhammed el-Hânûtî, Ebû Bekir eş-Şinnâvî, Ahmed b. Emînüddin Muhammed b. Abdül‘âl, Ebü’n-Necâ Sâlim es-Senhûrî, Ebû Bekir b. İsmâil eş-Şenevânî, Süleyman b. Abdüddâim el-Bâbilî ve Abdurrahman el-Behnî’nin bulunduğu âlimlerden fıkıh, usûl-i fıkıh, hadis, kıraat ve nahiv dersleri aldı. Ezher’de fetva vermeye başladı. 1013 yılının sonlarına doğru (1605 başları) Remle’ye döndü. Bir süre Gazze’de ikamet etti. Ömrünün sonuna kadar memleketinde öğretim ve fetva işleriyle meşgul oldu. Şöhreti kısa sürede birçok bölgede yayıldı ve fetvalarına rağbet arttı. Resmî bir görev almayan Remlî meyve yetiştiriciliğinden elde ettiği gelirle geçimini sağladı ve birçok mülkü oldu. Şam, Kudüs gibi şehirler başta olmak üzere çeşitli bölgelerden gelen çok sayıda öğrenci yetiştirdi. Bunlar arasında Muhammed b. Kemâleddin b. Hamza ile oğlu Burhâneddin İbn Hamza, İbrâhim b. Abdurrahman el-Hıyârî, Yahyâ b. Muhammed eş-Şâvî el-Cezâirî, Ebû Sâlim el-Ayyâşî, Alâeddin el-Haskefî, Muhammed b. Hâfızüddin es-Sürûrî ve Îsâ b. Muhammed es-Seâlibî gibi önde gelen âlimler anılabilir. Tefsir, hadis ve özellikle fıkıh konusunda yetkin olduğu belirtilen ve fukaha tasnifinde kendisine “meselede müctehid” kategorisinde yer verilen Remlî yaşadığı dönemde Hanefîler’in en önde gelen âlimi kabul edilmiştir. İlmî kudretinin yanı sıra saygın kişiliğiyle dönemin hâkim ve yöneticileri üzerinde nüfuz sahibi olduğu nakledilmektedir. Remlî 27 Ramazan 1081 (7 Şubat 1671) tarihinde Remle’de vefat etti. Zengin kütüphanesindeki kitaplar daha sonra Akkâ Valisi Cezzâr Ahmed Paşa tarafından bu şehirde yaptırılan Ahmediyye Kütüphanesi’ne konmuştur.

Eserleri. 1. el-Fetâva’l-ƒayriyye*. Remlî’nin verdiği fetvaları oğlu Muhyiddin derleyerek kitap haline getirmeye başlamış, onun vefatı üzerine eser müellifin talebesi İbrâhim b. Süleyman el-Cînînî tarafından tamamlanmıştır (Bulak 1273, 1300; Kahire 1275-1276, 1310; İbn Âbidîn’in el-ǾUķūdü’d-Dürriyye adlı eseriyle birlikte, İstanbul 1311, 1313). XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin değişik yörelerinde karşılaşılan meselelerle ilgili 2161 fetvayı ihtiva eden eser özellikle müellifin yaşadığı Filistin bölgesinde devrin din anlayışını, toplum yapısını ve sosyokültürel hayatın bazı yönlerini yansıtması açısından büyük öneme sahiptir. 2. Ĥâşiyetü’l-Baĥri’r-râǿiķ. Zeynüddin İbn Nüceym’in eseriyle ilgili olup Mužhirü’l-ĥakāǿiķi’l-ħafiyye mine’l-Baĥri’r-râǿiķ adıyla da geçer (Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa, nr. 343). 3. Ĥâşiyetü’l-Eşbâh ve’n-nežâǿir (Nüzhetü’n-nevâžır Ǿale’l-Eşbâh ve’n-nežâǿir). Zeynüddin İbn Nüceym’in eseri üzerine hâşiye olup oğlu Necmeddin tarafından tamamlanmıştır (İstanbul 1290, Ahmed b. Muhammed el-Hamevî’nin şerhi ve Nûreddin İbn Ganim’in hâşiyesiyle birlikte). 4. Ĥâşiyetü CâmiǾi’l-fuśûleyn (el-Leǿâli’d-Dürriyye fi’l-fevâǿidi’l-Ħayriyye). Bedreddin Simâvî’nin eserine yazdığı hâşiyedir (I-II, Kahire 1300; Bulak 1301). 5. Ĥâşiyetü’l-Bezzâziyye (Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 322; Millet Ktp., Murad Molla, nr. 1092). 6. Feyżü’r-râzıķ Ǿale’l-Baĥri’r-râǿiķ. Zeynüddin İbn Nüceym’in eserine dair yaptığı muhtelif çalışmalardan biridir (Kayseri Râşid Efendi Ktp., Râşid Efendi, nr. 272). 7. Levâǿiĥu’l-envâr Ǿalâ Mineĥi’l-Ġaffâr. Muhammed b. Abdullah et-Timurtâşî’nin kendi eseri Tenvîrü’l-ebśâr’a yazdığı şerhin hâşiyesidir (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1118, 1119; Süleymaniye Ktp., Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 405, Şehid Ali Paşa, nr. 760). 8. Dîvân (TSMK, Revan Köşkü, nr. 700).

Kaynaklarda Bedreddin el-Aynî’nin Remzü’l-ĥaķāǿiķ fî şerĥi Kenzi’d-deķāǿiķ adlı eserine de hâşiye yazdığı belirtilen Remlî bazı risâleler kaleme almıştır: el-Fevzü ve’l-ġunm fî mesǿeleti’ş-şeref mine’l-üm (Süleymaniye Ktp., Yahya Tevfik, nr. 1582), Risâle fi’l-Ĥıżır (Âtıf Efendi Ktp., nr. 2787). Bazı risâleleri de Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlı (Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 322) bir mecmua içinde bulunmaktadır: Meslekü’l-inśâf fî Ǿademi’l-farķ beyne mesǿeletey es-Sübkî ve’l-Ħaśśâf (vr. 244-267), Cevâbü Risâleti’ş-Şeyħ Śâliĥ b. Muĥammed (vr. 267-280), Risâle fî cevâbi’l-esǿileti Ǿan baǾżı’l-mesâǿili’l-fıķhiyye (vr. 280-286), Risâle fî sûreti’l-ĥücceti’ş-şerǾiyye (vr. 286-292), Risâle fî beyâni’l-istisnâǿ fî ķavlihî TeǾâlâ “lev kâne fîhimâ ...” (vr. 293-295), Risâle fi’l-cevâb Ǿan mesǿeleti men ķāle “in feǾale keźâ ...” (vr. 295-297), Cevâbü suǿâli Şeyħi’l-İslâm Yaĥyâ Efendi fî mesǿeleti’l-ĥilf (vr. 297-303).

BİBLİYOGRAFYA:

Muhibbî, Ħulâśatü’l-eŝer, II, 134-139; Kādirî, Neşrü’l-meŝânî, II, 368-369; C. Zeydân, Târîħu âdâbi’l-luġati’l-ǾArabiyye, Kahire 1911, II, 359; Serkîs, MuǾcem, I, 951; Brockelmann, GAL, II, 408; Suppl., II, 432; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 19, 358; Ziriklî, el-AǾlâm, II, 74, 375; Kehhâle,


MuǾcemü’l-müǿellifîn, IV, 132; Müneccid, MuǾcem, I, 153, 729, 778, 953; İhsan Abbas, “Ħair ad-Dīn ar-Ramlī’s, Fetava: A New Light on Life in Palestine in the Eleventh / Seventeenth Century”, Die Islamische welt Zwischen Mittelalter und Neuzeit Festschrift für Hans Robert Roemer zum 65. Geburtstag (ed. U. Haarmann - P. Bachmann), Beirut 1979, s. 1-19; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 287; Nüveyhiz, MuǾcemü’l-müfessirîn, II, 176; Samir M. Seikaly, “Land Tenure in 17th Century Palestine: The Evidence From The al-Fatâwâ al-Khairiyya”, Land Tenure and Social Transformation in the Middle East (ed. Tarif Khalidi), Beirut 1984, s. 397-408; Hayreddin Karaman, İslâm Hukukunda İctihad, Ankara 1985, s. 199; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 132; Fihrisü Mektebeti’l-Ezher: Fıķhü’l-Ĥanefî, [baskı yeri ve tarihi yok], II, 217; Sabrina Joseph, “An Analysis of Khayr al-Din al-Ramli’s Fatawa on Peasant Land Tenure in Seventeenth-Century Palestine”, Arab Studies Journal, VI/2-VII/1, Washington 1999, s. 112-127; H. Gerber, “Rigidity Versus Opennes in Late Classical Islamic Law: The Case of the Seventeenth-Century Palestinian Muftî Khayr al-Din al-Ramlî”, Islamic Law Society, V/2, Leiden 1998, s. 165-195.

Ali Pekcan