PEŞTELİ HİSÂLÎ
(ö. 1062/1652)
Divan şairi.
Asıl adı Hüseyin olup kaynaklarda Budinli Hisâlî olarak da geçer. Hayatına dair çok az bilgi vardır. III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa, II. Osman, IV. Murad, Sultan İbrâhim ve IV. Mehmed dönemlerinde yaşadığı, Bağdat’a gittiği, Eğri savaşına katıldığı ve Zevil şehrinde defterdarlık yaptığı şiirlerinden anlaşılmaktadır. Hisâlî, şairin divanının sonunda yer alan (Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, Manzum, nr. 130, vr. 92) Budinli Hamdi Çelebi’nin manzumesinde belirtildiğine göre 1062 (1652) yılında Peşte’de vefat etmiştir. Divanındaki şiirlerle Metâliu’n-nezâir’deki matla‘larından hareketle onun mütevekkil, kanaatkâr, mütevazi bir insan olduğu söylenebilir. Hisâlî’nin, kabri Peşte’de bulunan Gülbaba için yazdığı bir gazelden ve Metâliu’n-nezâir’indeki “Gülbaba” redifli matla‘ beyitlerinden yola çıkılarak Bektaşî olma ihtimali üzerinde durulursa da bunu ispatlayacak başka bilgi yoktur. Şairin, tahayyülde ve mesel söylemede çağdaşları Emrî ve Hayâlî’yi kıskandıracak güzellikte manzumelerinin ve öğüt veren beyitlerinin bulunduğu Huşûî’nin bir şiirinden anlaşılmaktadır.
Eserleri. 1. Metâliu’n-nezâir. Hisâlî bu eserinde, XIII. yüzyıldan XVII. yüzyılın ilk yarısına kadar Anadolu ve Orta Asya sahasından pek çok şairin nazîrelerine ait matla‘ beyitlerini bir araya getirmiştir. Eserin, şairin kendisine ait matla‘ beyti sayısının çok fazla olduğu iki nüshası Nuruosmaniye (nr. 4252, 4253) ve Millet (Manzum, nr. 679-680) kütüphanelerindedir. 2. Letâifü’l-hayâl. Nef‘î, Örfî-i Şîrâzî, Hayretî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Abdurrahman-ı Câmî, Feyzî-i Hindî gibi şairlere ait Farsça nazîrelerin matla‘ beyitlerinin derlendiği eserin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Lala İsmâil, nr. 575). 3. Divan. Millet Kütüphanesi’yle (Manzum, nr. 130) Edirne İl Halk Kütüphanesi’nde (nr. 2119) iki nüshası bulunan divanda 500 kadar gazel, bir kaside, otuz altı Farsça, on Türkçe beyit mevcuttur. Divanın Millet Kütüphanesi’nde kayıtlı nüshasında yer alan bir gazelinde Hisâlî mevcut divanın dokuzuncu divanı olduğunu belirterek şükrediyor ve onuncu divanını yazmasının nasip kılınması için dua ediyorsa da diğer divanları henüz ele geçmemiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Peşteli Hisâlî, Müsvedde-i Letâifü’l-hayâl, Süleymaniye Ktp., Hâlet Efendi, nr. 120; Hisâlî, Hayatı, Eserleri ve Metâliu’n-nezâir Adlı Eserinin Birinci Cildi: İnceleme-Metin (haz. Bilge Kaya, doktora tezi, 2003), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Peşteli Hisâlî Divanı Tahlili: İnceleme-Metin (haz. Özlem Ercan [Gülnar], doktora tezi, 2003), UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; Osmanlı Müellifleri, II, 165; TYDK, II, 348-349; İsmail Ünver, “Eski Türk Edebiyatında Matla’lar Dizini”, Üçüncü Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara 1999, II, 529-533; Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî (haz. Cemal Kurnaz - Mustafa Tatcı), Ankara 2001, I, 250; M. Fatih Köksal, “Nazire Kavramı ve Klasik Türk Şiirinde Nazire Yazıcılığı”, Diriözler Armağanı: Prof. Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı, Ankara 2003, s. 215-290; “Hisâlî”, TDEA, IV, 242; Ömer Faruk Akün, “Divan Edebiyatı”, DİA, IX, 397.
Bilge Kaya