ORHON, Orhan Seyfi
(1890-1972)
Beş Hececi şairlerden, yazar.
İstanbul Çengelköy’de doğdu. Babası Miralay Mehmed Emin Bey, annesi Nimet Hanım’dır. Çengelköy Mekteb-i İbtidâîsi’ne bir süre devam ettikten sonra gittiği Havuzbaşı Mektebi (1902), Beylerbeyi Rüşdiyesi (1905) ve Mercan İdâdîsi’ni bitirdi. Yüksek öğrenimini Dârülfünun Hukuk Şubesi’nde tamamladı (1914) ve Osmanlı Meclis-i Meb‘ûsanı Kavânîn ve İctimâiyyât-ı Umûmiyye kâtibi olarak memuriyete girdi. Meclis-i Meb‘ûsan’ın kapatılmasıyla (1920) açıkta kaldı. Yayıncılığa başlayarak 1922-1946 yılları arasında bacanağı Yusuf Ziya Ortaç ile veya tek başına çok sayıda mizah, edebiyat, fikir, aktüalite ve magazin dergisi çıkardı. Bu arada Harp Akademisi ve Harbiye Mektebi ile Erenköy Kız Lisesi’nde edebiyat dersleri okuttu. 1941’de İstanbul Erkek Lisesi edebiyat öğretmenliğine tayin edildi. Bir ara İtalyan Lisesi’nde Türkçe derslerine girdi. 1944’te Ankara’da yapılan bir mitingde öğrenci olaylarıyla ilgili görülerek bakanlık emrine alınması üzerine siyasete girmeye karar verdi. 1946-1950 döneminde Cumhuriyet Halk Partisi Zonguldak milletvekili, 1965-1969 döneminde Adalet Partisi İstanbul milletvekili oldu. Gazetelerde köşe yazarlığı da yapan şair İstanbul’da öldü ve Zincirlikuyu Asrî Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Şiire ilgisi Beylerbeyi Rüşdiyesi’nde başladı, Mercan İdâdîsi’nde devam etti. Edebiyat hocası Celâl Sahir’den (Erozan) teşvik gördü. İçine girdiği edebiyat ortamındaki arkadaşlarından Halil Nihat (Boztepe) ve M. Enver’in etkisiyle eski şairleri tanıdı, divan edebiyatından zevk almaya başladı. İlk şiir denemelerinde Abdülhak Hâmid ve Tevfik Fikret’in etkisinde kaldı. O sıralarda gündeme gelen “terkipsiz lisan” anlayışına ilgi duydu, aruzla terkipsiz Türkçe şiir yazma denemelerine girişti. 1909’da Kehkeşan dergisinde görünmeye başladı (Donbay, s. 192), Hıyâban dergisini çıkardı (1910), Şehbâl ve Safahat-ı Şi‘r ü Fikr dergilerinde yer aldı. Bu ilk dönem şiirlerinden özellikle “Fırtına ve Kar” onun tanınmasını sağladı. Terkipsiz fakat eski kelimelerin yer aldığı şiir dilinden Ziya Gökalp’in uyarılarıyla halkın diline, vezinde ise aruzdan heceye geçti; bu yoldaki ilk denemelerini Türk Yurdu ve özellikle Yeni Mecmua’da yayımladı. 1919’da çıkan “Peri Kızıyla Çoban Hikâyesi” heceyle sade Türkçe şiir anlayışının başarılı örneklerinden biri kabul edildi.
1918-1922 yılları arasında Türk Kadını, Şair, Büyük Mecmua, Servet-i Fünûn, Ümit ve Yarın dergilerinde şiir ve yazılarıyla görünen şairin dönemin diğer bazı dergi ve gazetelerinde de imzasına rastlanmaktadır. 1922’de yayımlanan Gönülden Sesler kitabı beklentilerini karşılamayınca şiiri ikinci plana almış, Aydede ve Âyine dergilerinde başladığı mizah yazarlığını Yusuf Ziya ile beraber çıkardıkları (1922) Akbaba’da sürdürmüştür. Papağan (1924-1927) ve Yeni Kalem adlı mizah, Resimli Dünya (1924-1926) adlı çocuk ve magazin dergileriyle, edebiyat ve sanat içerikli Güneş’i (1927) neşretmiş, bir süre Karagöz’ün yayım sorumluluğunu üstlenmiştir (1928-1932). Kendi başına ve Yusuf Ziya ile birlikte 1932-1938 yılları arasında Edebiyat Gazetesi, Hızlanış, Ayda Bir, Her Ay, Her Şey gibi edebî ve ilmî içerikli dergi teşebbüslerinden sonra yayımladığı Çınaraltı (1941-1944), Türkçü edebiyat ve düşünceyi çatısı altında toplayan önemli yayın organlarından biri olmuştur. Son olarak Yeni Çağ’ı çıkarmıştır (1945-1946).
1930 öncesinde Milliyet’te başladığı gazete yazarlığına 1945’te Tasvir’deki yazılarıyla tekrar dönen yazarın Cumhuriyet ve Ulus gazetelerinde de imzasına rastlanır. 1950’li yıllarda Demokrat Parti saflarına geçtikten sonra bu partiyi destekleyen Zafer ve Havadis gazetelerinde yazılarını sürdürdü. Son olarak 1 Mart 1962’de Son Havadis gazetesinde başladığı günlük yazılarını ölümüne kadar devam ettirdi. Şairin yirmiden fazla şiiri değişik bestekârlar tarafından bestelenmiştir.
Eserleri. Şiir Kitapları. 1. Fırtına ve Kar (İstanbul 1335 r./1919). Aruz vezniyle yazdığı on yedi şiirden meydana gelmiştir. 2. Peri Kızıyla Çoban Hikâyesi (İstanbul 1335 r./1919). Millî efsaneye dönüştürülen bir masalın manzum söylenişidir. 3. Gönülden Sesler (İstanbul 1922). 1922 yılına kadarki şiirlerini bir araya getiren eser II. Meşrutiyet sonrası yeni tarz hece şiirini temsil eder. Bazı değişikliklerle 1928 ve 1935, yeni bir tertiple 1964’te basılmıştır. 4. Kervan (1935, 1964). Aruz vezniyle kaleme aldığı eski ve yeni şiirlerini topladığı eseridir. 5. O Beyaz Bir Kuştu (1941). Sonradan yazdığı hece şiirleriyle Gönülden Sesler’den seçmeleri bir araya getirmektedir. 6. İstanbul’un Fethi (İstanbul 1953). Fethin 500. yıl dönümü anısına kaleme alınmıştır. 7. İşte Sevdiğim Dünya (1962). Aruzla Japon “haiku”larından esinlenerek yazılmıştır. 8. Şiirler (1970). Şiirlerinden geniş bir seçme yapılarak hazırlanmıştır. Antoloji. Hayat Bilgisi Şiirleri (I-III, İstanbul 1929-1930). On iki şairin çocukları için yazdığı manzumelerle kendi yazdıklarını bir araya getirmektedir. Hikâye ve Roman. 1. Kerem ile Aslı (İstanbul 1938). 2. Çocuk Adam (İstanbul 1941). 1920’ye kadarki hayatını anı-roman tarzında kaleme almıştır. Son bölümü 1965’te yayımlanan ikinci baskısında tamamen değiştirilmiştir. Mizah ve Hiciv Kitapları. 1. Fiskeler (İstanbul 1922). “Fiske” takma adıyla dergilerde neşrettiği manzum ve mensur ilk çalışmalarından meydana getirilmiştir. 2. Asrî Kerem (İstanbul 1938). Kerem ile Aslı hikâyesinin mizahî bir boyut katılarak modern hayata uyarlanmış şeklidir. 3. Hicivler (1951). İsmet İnönü için kaleme aldığı siyasî taşlamalardan oluşmaktadır. 4. Düğün Gecesi (İstanbul 1957). Mizahî hikâyeleridir. Deneme ve Fıkralar. 1. Dün Bugün Yarın (İstanbul 1943). Tarih, sanat, dil ve edebiyat meseleleri etrafında millî bakış açısıyla yazdığı denemelerinin bir kısmıdır. 2. Kulaktan Kulağa (İstanbul 1943). Günlük olaylar çerçevesinde kaleme aldığı yazılarından meydana gelmiştir. Biyografiler. 1937’de hazırladığı Abdülhak Hâmid, Mehmed Âkif, Ziya Gökalp, Yahya Kemal ve Nazım Hikmet biyografileri, değerlendirme ve şiirlerinden seçmelerden oluşmaktadır. Siyasî Mücadele Eserleri. Maskeler Aşağı (İstanbul 1943), Maarif Vekili Hasan Âli Yücel’e Açık Mektup (İstanbul 1944), Gençlere Açık Mektup (1951).
BİBLİYOGRAFYA:
Nüzhet Hâşim, Millî Edebiyata Doğru, İstanbul 1918, s. 142-145; İbnülemin, Son Asır Türk Şairleri, III, 1290-1293; Mustafa Baydar, Edebiyatçılarımız Ne Diyorlar, İstanbul 1960, s. 154-157; Ali Donbay, Orhan Seyfi Orhon: Hayatı, Gazeteciliği, Fikrî ve Edebî Şahsiyeti, Eserleri (doktora tezi, 1998), SÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; M. Behçet Yazar, “Orhan Seyfi Orhon”, Yedigün, XV/382, İstanbul 1940, s. 15; Öz Dokuman, “Orhan Seyfi Orhon’la Bir Konuşma”, Hayat Tarih Mecmuası, VI/11, İstanbul 1970, s. 36-43; Yılmaz Öztuna, “Yahya Kemal ve Orhan Seyfi’nin Bestelenmiş Şiirleri”, a.e., VIII/9 (1972), s. 4-9; İ. Parlatır, “Orhon, Orhan Seyfi”, TA, XXV, 485-487.
Âlim Kahraman