ORAL, Mehmet Zeki
(1901-1962)
Müzeci ve Türk kültür tarihçisi.
Sinop’un Boyabat ilçesine bağlı Nefsicuma köyünde doğdu. Babası Hâfız Yûsuf Efendi köyün ileri gelenlerindendi. Dedesi Ali Efendi’nin fakih namıyla meşhur olduğu bilinir (Aksoy, sy. 6 [1965], s. 115). Aile İmamoğulları diye anılırdı. Mehmet Zeki 1914 yılında Boyabat Rüşdiyesi’ne girdi, ancak ikinci sınıfta iken tasdiknâme aldı. 1916’da Kastamonu Muallim Mektebi’ne kaydoldu. Okulda çalışkanlığı ile kendini gösterdi ve hocası ona “zeki” lakabını verdi. Bundan sonra da Mehmet Zeki olarak anıldı. Kastamonu Muallim Mektebi’nden 1920’de mezun olunca Boyabat’ın Cumaköyü İlkokulu’na tayin edildi. 1923’te Boyabat Merkez Mektebi, 1925’te Ayancık Merkez Mektebi başmuallimliğine, 1928’de Boyabat Merkez başöğretmenliğine ve aynı zamanda Maarif memurluğuna getirildi. 1931 yılında Tokat, 1933’te Niğde ilköğretim müfettişliğine, 1941’de Konya Müzesi müdürlüğüne tayin edildi. Müze müdürlüğü yıllarında Beyşehir gölü üzerindeki adacıkta Selçuklu dönemine ait Kubâdâbâd Sarayı’nın kalıntılarını buldu ve bu çok önemli keşfi makaleleriyle tanıttı. Buluntular daha sonra yerli ve yabancı başka araştırmacılar tarafından değerlendirilerek burada kazı yapılmak suretiyle Selçuklu sanatı hakkında pek çok yeni bilgiler elde edildi. 1954 yılında Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşiv şefliğine, 31 Ekim 1957’de Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv ve Neşriyat müdürlüğüne tayin edilen Mehmet Zeki 1957 yılı sonunda emekliye ayrıldı. 3 Ekim 1962’de vefat etti.
Mehmet Zeki Oral görevleri sırasında birçok yer gezmiş ve buralarla ilgili çok sayıda makale kaleme almıştır. Özellikle ilköğretim müfettişi iken gittiği köy ve kasabalarda halk bilgisi, halk edebiyatı ve Türk kültürüyle ilgili çeşitli bilgileri derlemiştir. Bilhassa tarihî eserlerin, kitâbelerin, mezar taşlarının, halkın elindeki vakfiye, berat, ferman gibi belgelerin değer bilmez ellerde kaldığını, dış tesirlerle, bazan da çıkar uğruna ortadan kaybolduğunu görerek bunları kurtarıp yayımlamak suretiyle büyük hizmetlerde bulunmuş, bu arada Niğde Müzesi’ni kurmuştur. Akpınar mecmuasında yayımlanan “Niğde Tarihi” başlıklı makaleleri önemli çalışmalarındandır. Bir kısmı basılı on dört eseri, 100’den fazla makalesi olan Mehmet Zeki Oral’ın Akpınar Mecmuası, Anıt, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi,
Türk Etnografya, Konya, Vakıflar, Türk Yurdu dergilerinde, Türk Tarih Kurumu belletenleri, Türk Tarih kongreleri, I. Türk Sanatları Kongresi, Türk Folklor Araştırmaları, İstanbul Enstitüsü Mecmuası, Fatih ve İstanbul ile Konya Zafer ve Niğde gazetelerinde yazıları çıkmıştır. Ayrıca Anıt dergisinde Mehmet Yusufoğlu ve Anıt imzası ile yazılar yazmıştır. Basılı eserleri şunlardır: İlkokullarda Sosyal İşçimenikler (Niğde 1936); Tokatlı Aşık Nuri (Ankara 1936); Niğde Tarihi Tetkiklerinden Hüdavend Hatun Türbesi ve Hayatı (Niğde 1939); Hazret-i Mevlana Dergahındaki Şaheserlerden Nişantaşı (Ankara 1954); Niğdeli Şair ve Aşıklardan Orta Köylü Aşık Tahiri (Ankara 1955); Anadolu Köylerinde Gençler Birliği Yahut Ahiliğin Devamı (Ankara 1959) (yayınları hakkında geniş bilgi için bk. a.g.e., sy. 6 [1965], s. 115-118).
BİBLİYOGRAFYA:
Mehmet Ali Uz, Konya Kültürüne Hizmet Edenler, Konya 2003, s. 111-112; Osman Aksoy, “Mehmet Zeki Oral”, TEt.D, sy. 6 (1965), s. 115-118.
Halil İbrahim Kunt