NİZÂMÎ, Halîk Ahmed
(خليق أحمد نظامي)
(1925-1997)
Hindistanlı âlim, tarihçi ve diplomat.
Utar Pradeş eyaletine bağlı Amruha’da doğdu. Lisans eğitimini Mîret’te (Meerut) tamamladıktan sonra 1945’te Agra Üniversitesi’nde tarih alanında yüksek lisans yaptı; 1947’de Aligarh İslâm Üniversitesi’nin Tarih Bölümü’nde asistan oldu. İngilizler’in çekilmesinin ardından iki devletin kurulması sırasında Hindistan’da kaldı. 1953’te doçentliğe, 1963’te profesörlüğe yükseldi ve Centre of Advanced Study in History’nin başkanlığına getirildi. 1966’da Columbia Üniversitesi’ne misafir öğretim üyesi olarak davet edildi. 1972-1973’te Aligarh İslâm Üniversitesi’nin rektör vekilliğine, 1974’te rektörlüğüne tayin edildi; ayrıca 1973’ten 1985’e kadar Sir Seyyid Akademisi’nin başkanlığını üstlendi. 1975-1977 yıllarında Hindistan’ın Suriye büyükelçiliğini yaptı. 1978-1980 arasında Aligarh İslâm Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi’nin dekanlığını, 1980’den itibaren vefatına kadar (5 Aralık 1997) Tarih Bölümü başkanlığını yürüttü.
Nizâmî, üniversite öğretim üyeliğinin yanı sıra birçok ilmî kuruluşta çalışmış, belirli aralıklarla yapılan Indian History Congress’in başkanlık ve sekreterliğine, çeşitli ilmî dergilerin editörlüğüne ve milletlerarası ilmî kuruluşların üyeliğine seçilmiştir. Bu çerçevede halen genel direktörlüğünü oğlu Ferhân Nizâmî’nin yürüttüğü, Oxford Center for Islamic Studies’in kurucularından biri olarak bu merkezin mütevelli heyeti üyeliğini ve danışmanlığını da yapıyordu. Ayrıca Sir Seyyid Akademisi’nin kuruluşunda etkili olmuş, başkanlığını yapmış ve ilmî faaliyetlerine katkıda bulunmuştur.
XX. yüzyılda Hindistan’ın en önde gelen İslâm tarihçilerinden biri olan Nizâmî özellikle Ortaçağ Güney Asya’sında İslâm kültürü, siyasî ve dinî hayat, tasavvuf ve tarikatlar gibi konular üzerinde yaptığı araştırmalar ve neşriyatla takdir toplamış, bu arada Annemaria Schimmel tarafından “tasavvuf tarihçilerinin pîri, ilim deryası” şeklinde nitelendirilmiştir. Te’lif ettiği ve yayımladığı kırktan fazla İngilizce, Urduca ve Arapça kitaptan başka 200 kadar makale ve Encyclopaedia of Islam, Encyclopaedia Iranica, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi’ne çeşitli maddeler yazmıştır.
Eserleri. Şâh Veliyyullāh ke Siyâsî Mektûbât (Urduca tercümesiyle birlikte Farsça metin; Aligarh 1951); Târîħ-i Meşâyiħ-i Çiştî (Delhi 1953); Ħayât-ı Şeyħ ǾAbdülĥaķ Muĥaddiŝ Dihlevî (Delhi 1953); Studies in Medieval Indian History and Culture (Aligarh 1954); Selâŧîn-i Dehli ke Meźhebi Rüchânât (Delhi 1958); Ħayrü’l-mecâlis (Çiştiyye tarikatı Şeyhi Nâsırüddîn Çırâğ-ı Dehlî’nin konuşmalarını içerir; Aligarh 1959); Religion and Politics in India during the Thirteenth Century (Bombay 1961); A Comprehensive History of India, V, (Delhi 1970, Muhammed Habib ile birlikte); The Life and Times of Shaykh Farīd al-Dīn Ganj-i Shakar (Delhi 1973); Politics and Society during the Early Medieval Period (Hocası Muhammed Habîb’in çalışmalarını ihtiva eder; I-II, Delhi 1974-1981); Suplement to Elliot and Dowson’s History of India (The Ghaznavids and the Gurids) (II, Delhi 1981); Suplement to Elliot and Dowson’s History of India (The Khaljis and the Tughluqs) (III, Delhi 1981); Sir Sayyid aur Tehrik-i Aligarh (Aligarh 1982); On History and Historians of Medieval India (Delhi 1982); State and Culture in Medieval India (Delhi 1985); Dilli Tarih ke Aine men (Delhi 1985); Akbar and Religion (Delhi 1989); Maulana Azad: a commemoration volume (Delhi 1990); The Life and Times of Shaikh Nizam al-Din Awliya (Delhi 1991); Life and Times of Shaikh Nasır ud-Din Chiragh (Delhi 1991); Persian Influence on the Development of Literary Sufi Traditions in South Asia (Washington D. C 1992); Şeyħu’l-İslâm İbn Teymiyye (Oxford 1992); Aligarh ke İlmî Hizmet (Delhi 1994); Meǿâŝir-i Mekâtîb, Dr. Zâkir Hüseyin (Delhi 1997); Royalty in Medieval India (Delhi 1997).
BİBLİYOGRAFYA:
Nizam ad-Din Awliya: Morals for the Heart (trc. B. B. Lawrence), New York 1992, s. IX; Mohammad Ahmad, Professor K. A. Nizami: Scholar and Historian of Medieval India, Delhi 2000; Ghulam Murtaza Azad, “Khaliq Ahmad Nizami (1925-1997)”, IS, XXXVII/1 (1998), s. 141-143; A. M. Matto, “Prof. Khaliq Ahmad Nizami”, Newsletter; Centre of Central Asian Studies, XVII, Srinagar 1998, s. 23.
Azmi Özcan