NÎM-DEVİR
(نيم دور)
Türk mûsikisi usullerinden.
Türk mûsikisinin büyük usullerinden biri olup XV. yüzyıldan beri kullanılmaktadır. Her ne kadar devr-i kebîr usulünün ikinci dört zamanı ile sonra gelen altı zamanlık bir parçasının çıkarılmasıyla elde edilip nîm-devir (yarım devir) ismini almışsa da devr-i kebîr usulünün zaman bakımından yarısı değildir. Çıkarılan on zamanın dışındaki diğer vuruşlar devr-i kebîr ile aynıdır. On sekiz zamanlı olan nîm-devir usulü bir altı zamanla üç adet dört zamandan, diğer bir ifadeyle bir yürük semâi ile üç sofyandan yapılmıştır. 18/4’lük ikinci mertebesi daha fazla kullanılan bu usul peşrev, beste ve ilâhilerde tercih edilmiştir. Usulün 1. darbı kuvvetli, 2. darbı yarı kuvvetli, 3. darbı zayıf, 4. darbı kuvvetli, 5. darbı yarı kuvvetli, 6. darbı kuvvetli, 7. darbı yarı kuvvetli, 8. darbı kuvvetli, 9. darbı zayıf, 10. darbı yarı kuvvetli ve 11. darbı zayıftır. Nîm-devir usulünün eskiden kullanılan ilk şekli devr-i kebîr usulünde de olduğu gibi sade bir yapıdadır:
Sonraki devirlerde 1. ve 2. dört zaman velvelelendirilerek usul şu şekli almıştır:
Mûsî’nin nişâburek peşreviyle Yahyâ Nazîm’in bayatî makamında, “Değil câm-ı mey açıldı gül-i bâğ-ı tarab şimdi”; Basmacı (Tulum) Abdi Efendi’nin uşşak makamında, “Bakılmaz ârız-ı pür-tâbına ol mâhitâbânın” mısraıyla başlayan besteleri bu usulle ölçülmüş eserlerdendir.
BİBLİYOGRAFYA:
Subhi Ezgi, Nazarî-Amelî Türk Musikisi, İstanbul 1935, II, 91, 102-108, 113; Özkan, TMNU, s. 649; Sadettin Heper, “Türk Musikisinde Usuller”, MM, sy. 345 (1978), s. 7.
İsmail Hakkı Özkan