NEVŞÂHİYYE
(نوشاهيّه)
Kādiriyye tarikatının Hâci Muhammed Nevşah Gencbahş’a (ö. 1064/1654) nisbet edilen Hindistan kolu.
Kādiriyye, Hindistan’a XV. yüzyılın sonlarında Muhammed Gavs el-Geylânî adında Halepli bir Kādirî şeyhi tarafından götürülmüştür. Tarikatın Gavsiyye kolunun pîri kabul edilen Muhammed Gavs, 887’de (1482) müridleriyle birlikte Hindistan’a gidip Mültan civarında yerleşmiştir. Burada Uç kasabasını kuran Geylânî’nin ölümünden sonra oğlu ve halifesi Mübârek Geylânî, Uç’ta Hindistan’daki ilk Kādirî dergâhını açmıştır. Bu dergâhı, halifesi Ma‘rûf Huşabî’nin Pencap bölgesinde Huşap’ta kurduğu dergâhla Huşabî’nin halifesi Şah Süleyman Nûrî Balvâlî’nin aynı bölgede açtığı dergâh izlemiş, bu üç dergâh faaliyetlerini günümüze kadar sürdürmüştür. Balvâlî’nin müridi Hâci Muhammed Nevşah (Nevşeh) Gencbahş tarikatın Nevşâhiyye kolunu kurmuştur.
959 (1552) yılında Goğanvâli’de (Pencap) dünyaya gelen Hâci Muhammed Nevşah Gencbahş’ın soyu babası Seyyid Alâeddin Gāzî Alevî yoluyla Hz. Ali’ye ulaşan bir aileye mensuptur. Ailenin XII. yüzyılda Bağdat’tan Hindistan’a gelen ilk üyesi Ya‘lî Kāsım’ın oğlu Avn Kutubşah’ın bir süre İslâmiyet’i tebliğ faaliyetinde bulunduktan sonra Bağdat’a döndüğü, ardından torunlarının Hindistan’a gidip yerleştikleri kaydedilmektedir. Tahsilini Pencap’ta yapan Hâci Muhammed Nevşah 988’de (1580) Balvâl’e giderek Şah Süleyman Nûrî Balvâlî’ye intisap etti, seyrü sülûkünü tamamlamasının ardından şeyhi tarafından halife tayin edilerek irşad faaliyetinde bulunması için Nevşahra’ya gönderildi. 1592-1599 yılları arasında bugün Pakistan sınırları içinde bulunan Nevşahra yakınlarında Sahenpâl’de bir köy tesis ederek buraya yerleşti. Sind, Keşmir ve Mısır’ı ziyaret eden, yedi defa hacca giden Hâci Muhammed Nevşah seyahatleri sırasında birçok sûfî ile tanıştı. 1064’te (1654) uzun yıllar irşad faaliyetinde bulunduğu
Sahenpâl’de vefat etti. Türbesinde her yıl haziran ayının son on gününde binlerce Nevşâhî müridinin katıldığı anma törenleri düzenlenmektedir. Bâbürlü İmparatoru Şah Cihan, Nevşah’ın türbesinin masraflarını karşılamak için iki köy vakfetmiş, bu vakıf sonraki hükümdarların bağışlarıyla daha da zenginleşmiştir. Nevşah’ın silsilesi oğulları Hâfız Muhammed Berhûrdâr ve Muhammed Hâşim ile diğer halifeleri tarafından sürdürülmüştür. Bunlardan Hâce Fudayl Vahî Kâbil’de, Hâfız Tâhir Keşmir’de, Şah Muhammed Kutub Kandehar’da faaliyet göstermiştir.
Nevşâhiyye, Hâci Muhammed Nevşah’ın Şeyh Abdurrahman, Pîr Muhammed Sâcyâr ve Sâlih Muhammed adlı halifelerine nisbet edilen Rahmâniyye, Sâcyâriyye ve Sâlihiyye kollarına ayrılmıştır. Şeyh Abdurrahman’ın türbesi Gucranvâlâ bölgesindeki Bîrî Şah Rahmân’da, Pîr Muhammed Sâcyâr ve Sâlih Muhammed’in türbeleri Gucerât bölgesinde Nevşahra ve Çak Sâda’dadır. Bu türbeler de Nevşâhiyye mensupları için önemli olup her yıl anma törenleri düzenlenmektedir.
Nevşâhiyye tarikatına mensup müellifler dinî, tasavvufî eserlerle Arap, Fars, Urdu ve Pencap edebiyatlarına dair çok sayıda eser kaleme almışlardır. Bunların çoğu, Sahenpâl’de tarikatın son şeyhi Şerîf Ahmed Şerâfet Nevşâhî’nin (ö. 1983) özel kütüphanesinde bulunmaktadır. Önemli bazı eserler şunlardır: Mirza Ahmed Beg Lâhûrî, Aĥvâl-i Meşâyiħ-i Ŧarîķat (Ķādiriyye) ve Maķāmât-ı Ĥażret-i Ĥâcî Nevşah; Muhammed Ekrem Ganîmet Kuncâhî, Nereng-i ǾIşķ; Muhammed Mâh Sadâkat Kuncâhî, Ŝevâķıbü’l-menâķıb; Muhammed Hayât Sahenpâlî, Teźkire-i Nevşâhî; Pîr Kemal Lâhûrî, Teĥâǿif-i Ķudsiyye; İmâmbahş Lâhûrî, Mirǿâtü’l-Ġafûriyye; Nûrullah Sahenpâlî, Nûrü’l-fetâvâ; Muhammed Hâşim Şah Tarpâlvî, Çehâr Bihâr; Şerîf Ahmed Şerâfet Nevşâhî, Şerîfü’t-tevârîħ (Nevşâhiyye silsilesine dair bu eserin 8000 sayfa olduğu kaydedilmektedir).
BİBLİYOGRAFYA:
Ahmed Beg Lâhûrî, Aĥvâl-i Meşâyiħ-i Ŧarîķat(-ı Ķādiriyye) ve Maķāmât-ı Ĥażret-i Ĥâcî Nevşah, Ârif Nevşâhî özel kütüphanesi, nr. 1356, s. 60-217; Gulâm Server Lâhûrî, Ħazînetü’l-aśfiyâǿ, Kanpûr 1332, s. 179-184; M. Mah Sadâkat Kuncâhî, Ŝevâķıbü’l-menâķıb, Nevşâhiyye Kütüphanesi, Ms., nr. 1346 A. H., s. 48-88; J. S. Trimingham, The Sufi Orders in Islam, Oxford 1971, s. 273; Şerîf Ahmed Şerâfet Nevşâhî, Teźkire-i Nevşah Genc Baħş, Lahor 1978, s. 48, 96; a.mlf., Şerîfü’t-tevârîħ, Lahor 1979, I, 916-1051; a.mlf., Târîħ-i ǾAbbâsî, Lahor 1985, s. 416-456; M. Hâşim Terpâlvî, Çehâr Bihâr, İslâmâbâd 1984, s. 20; Ârif Nevşâhî, Fihrist-i Maħŧûŧât-i Kütübħâne-i Nevşâhiyye, İslâmâbâd 1989; Athar Abbas Rizvi, A History of Sufism in India, New Delhi 1992, II, 67-69, 438-440; M. İkbâl Müceddidî, “Nevşâhî”, UDMİ, XXII, 513-515.
Ârif Nevşâhî