MUSTAFA CEVÂD
(مصطفى جواد)
(1905-1969)
Iraklı âlim, edip ve tarihçi.
Aslen Kerkük Türkmenleri’nden olup Bağdat’ta dünyaya geldi. 1922’de Bağdat Dârü’l-muallimîne’l-ibtidâiyye’de okurken başta dil âlimi Tâhâ er-Râvî olmak üzere hocalarının dikkatini çekti ve Mecelletü’t-Tilmîźi’l-ǾIrâķī’de şiirleri yayımlanmaya başladı. 1924’te mektebi bitirince Irak’ın güneyindeki Nâsıriye’de Medresetü’n-Nâsıriyye’ye öğretmen tayin edildi; ardından sırasıyla Basra’daki Medresetü’s-Seyf’te, Bağdat’taki Medresetü’l-Me’mûniyye’de ve Medresetü’l-Kâzımiyye’de görevlendirildi. Bu sırada Mecelletü’l-Ǿİrfân el-Lübnâniyye ve Anistâs Marî Kermelî’nin Bağdat’ta çıkardığı Mecelletü Luġati’l-ǾArab’da makaleleri neşredildi. Maarif Bakanlığı’nda kâtiplik yaptı. 1934’te Kahire’ye giderek Külliyyetü’l-âdâb’da dersleri takip etti ve Fransızca öğrendi. Daha sonra Fransa’ya gitti. 1939’da Sorbonne Üniversitesi’nde Abbâsîler’in son dönem siyaseti hakkında doktora yaptı. Bağdat’a dönünce Sumer dergisinin kurucuları arasında yer aldı. Dârü’l-muallimîne’l-âliye’de ve Bağdat Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde hocalık yaptı. 1962’de Ma‘hedü’d-dirâsâti’l-İslâmiyyeti’l-ulyâ’nın başkanı olan Mustafa Cevâd 17 Aralık 1969 tarihinde Bağdat’ta öldü. Bütün Arap dünyasında tanınan çok yönlü bir ilim adamı ve güçlü bir şahsiyetti. Bağdat’taki el-MecmaǾu’l-Ǿilmiyyü’l-ǾIrâķī, Kahire’deki MecmaǾu’l-luġati’l-ǾArabiyye ve Dımaşk’taki el-MecmaǾu’l-Ǿilmiyyü’l-ǾArabî’ye üye seçilmişti. Fransızca, İngilizce, Farsça ve Türkçe biliyordu.
Eserleri. A) Telif Eserleri. Ebû CaǾfer en-Naķīb (Bağdad 1950); Seyyidâtü’l-belâŧi’l-ǾAbbâsî (Beyrut 1950); Ħâriŧatü Baġdâd ķadîmen ve ĥadîŝen (Bağdad 1951, Ahmed Sûse ve Ahmed Hâmid es-Sarrâf ile birlikte); el-Mebâĥiŝü’l-luġaviyye fi’l-ǾIrâķ (Bağdad 1955); ǾAśrü’l-İmâm el-Ġazzâlî (Kahire 1961); Delîlü’l-Cumhûriyyeti’l-ǾIrâķıyye (Bağdad 1961, Ahmed Sûse ve Mahmûd Fehmî Dervîş ile birlikte); Şaħśiyyâtü’l-ķadr (eş-Şaħśiyyâtü’l-ǾArabiyye) (Beyrut 1963); Dârü’l-ħilâfeti’l-ǾAbbâsiyye: TaǾyînü mevđıǾihâ ve eşherü mebânîhâ (Bağdad 1965); Dirâsât fî felsefeti’n-naĥv ve’ś-śarf ve’l-luġa ve’r-resm (Bağdad 1968); Muķteraĥât żarûriyye fî ķavâǾidi’l-luġati’l-ǾArabiyye
(Kahire 1968); Resâǿil fi’n-naĥvi ve’l-luġa (Bağdad 1969, Yûsuf Ya‘kūb ile birlikte); Mülâĥažât Ǿalâ muśavveri’l-ħaŧŧi’l-ǾArabî (Bağdad 1969); Ķul ve lâ teķul (I-II, Bağdad 1969-1970). Ayrıca eş-ŞuǾûrü’l-münsecem fi’l-kelâmi’l-muntažam adlı yayımlanmamış bir divanı vardır. Çeşitli dergilerde çıkmış makaleleri Fi’t-Türâŝi’l-ǾArabî adlı eserde bir araya getirilmiştir (nşr. Muhammed Cemîl Şeleş - Abdülhamîd Alûcî, I-II, Bağdad 1975). Mustafa Cevâd’ın RubâǾiyyâtü Ĥüseyin Ķuds-i NeħaǾî (Lahey 1956, Farsça’dan) ve Baġdâd medînetü’s-selâm (I-II, Bağdad 1962-1967, Richard Coke’dan, Fuâd Cemîl ile birlikte) gibi neşredilmiş bazı tercümeleri de vardır.
B) Neşirleri. Ziyâeddin İbnü’l-Esîr, el-CâmiǾu’l-kebîr fî śınâǾateyi’l-manžûm mine’l-kelâm ve’l-menŝûr (Bağdad 1375/1956, Cemîl Saîd ile birlikte); İbnü’l-Mi‘mâr el-Bağdâdî, Kitâbü’l-Fütüvve (Bağdad 1958, Muhammed Takıyyüddin el-Hilâlî, Abdülhalîm en-Neccâr ve Ahmed Nâcî el-Kaysî ile birlikte); İbnü’s-Sâî, el-CâmiǾu’l-Muħtaśar fî Ǿunvâni’t-tevârîħ ve Ǿuyûni’s-siyer (IX, Bağdad 1353/1934) ve Cihâtü’l-eǿimmeti’l-ħulefâǿ mine’l-ĥarâǿir ve’l-imâǿ (Nisâǿü’l-ħulefâǿ) (Kahire 1960, 1993); İbnü’s-Sâbûnî, Tekmiletü İkmâli’l-İkmâl (Bağdad 1377/1957; Beyrut 1406/1986); Zahîrüddin el-Kâzerûnî, Muħtaśarü’t-târîħ (Bağdad 1969); İbnü’l-Fuvatî, Telħîśu MecmaǾi’l-âdâb fî muǾcemi’l-elķāb (I-IV, Dımaşk 1962-1967); Zehebî, el-Muħtaśarü’l-muĥtâc ileyhi min Târîħi’l-Ĥâfıž Ebî ǾAbdillâh İbni’d-Dübeyŝî (I-III, Bağdad 1371-1397/1951-1977; Beyrut 1405/1985); Zebîdî, Tâcü’l-Ǿarûs (I, Beyrut, ts.); Ahmed Mugniyye, en-Nehcü’l-ǾArabî (Bağdad 1946).
BİBLİYOGRAFYA:
C. Avvâd, MuǾcemü’l-müǿellifîne’l-ǾIrâķıyyîn, Bağdad 1969, III, 304-306; Ahmed Matlûb, Ĥareketü’t-taǾrîb fi’l-ǾIrâķ, Bağdad 1403/1983, s. 168-177; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VII, 230; Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, Medħal ilâ târîħi neşri’t-türâŝi’l-ǾArabî, Kahire 1405/1984, s. 6, 166, 280; Mîr Basrî, AǾlâmü’l-edeb fi’l-ǾIrâķı’l-ĥadîŝ, London 1415/1995, I, 295; Hamîd el-Matbaî, MevsûǾatü aǾlâmi’l-ǾIrâķ fi’l-ķarni’l-Ǿişrîn, Bağdad 1995, s. 202; Abdürrezzâk Muhyiddin, “NaǾyü’l-ǾAllâme ed-Doktor Muśŧafâ Cevâd”, MMİIr., XVIII (1389/1969), s. 361-363; Mustafa Abdülkādir en-Neccâr, “ed-Doktor Muśŧafâ Cevâd”, el-Müǿerriħu’l-ǾArabî, sy. 56, Bağdad 1418/1998, s. 114-116.
Mahmûd el-Arnaût