MUHYİDDİN MEHMED, Hatibzâde
(ö. 940/1534)
Osmanlı âlimi.
27 Şâban 864 (17 Haziran 1460) tarihinde Amasya’da doğdu. Babasının adı Hatib Kasım, dedesinin adı Yâkub’dur. Hatibzâde ve İbnü’l-Hatîb diye anılır. Devrin ilim ve kültür merkezi olan Amasya’daki hocalardan ders alarak tefsir, hadis, fıkıh, kıraat gibi alanlarda kendini yetiştirdi; cifr, mûsiki, vefk gibi konularda da temayüz etti. Amasya ve Bursa’da çeşitli medreselerde müderrislik yaptı; ayrıca Şehzade Ahmed’e ders okuttu. Ardından İstanbul’a tayin edildi; Edirne ve tekrar Amasya’daki öğretim faaliyetinden sonra yeniden İstanbul’a çağırıldı. Yavuz Sultan Selim’in Ayasofya Camii civarında yaptırdığı medresenin ilk müderrisi oldu. Ardından Semâniye medreselerinden birinde görevlendirildi ve ölümüne kadar burada müderrislik yaptı. 2 Zilkade 940 (15 Mayıs 1534) tarihinde vefat etti, Kemalpaşazâde’nin kıldırdığı cenaze namazından sonra Eyüp’te defnedildi. Muhyiddin Mehmed kanaatkârlığı ve ibadete düşkünlüğüyle tanınmıştır.
Eserleri. 1. Ravżu’l-aħyâri’l-münteħab min RebîǾi’l-ebrâr. Zemahşerî’ye ait eserin ihtisar edilmesi ve bazı ilâvelerin yapılmasıyla meydana gelen muhâdarât ve siyasetnâme türünde bir kitaptır (Kahire 1279, 1292, 1307, 1380). Âşık Çelebi, eseri II. Selim’e takdim edilmek üzere Türkçe’ye çevirmiştir. 2. Risâle fî mevżûǾâti’l-Ǿulûm (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 3743). 3. Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi’s-Seyyid Ǿale’l-Ferâǿiż. Muhammed b. Muhammed es-Secâvendî’nin el-Ferâǿiżu’s-sirâciyye’sine Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin yazdığı şerhin hâşiyesidir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 2505; Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, nr. 4318; Amasya Beyazıt İl Halk Ktp., nr. 1361). 4. Ĥâşiye Ǿalâ Şerĥi’l-Viķāye. Tâcüşşerîa’nın Viķāyetü’r-rivâye adlı eseri için Sadrüşşerîa’nın kaleme aldığı şerhin hâşiyesidir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1117; Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, nr. 4318). 5. İnbâǿü’l-ıśŧafâ fî ĥaķķı âbâǿi’l-Muśŧafâ. Kanûnî Sultan Süleyman için telif edilmiştir (Süleymaniye Ktp., Çelebi Abdullah Efendi, nr. 405; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 484). 6. Risâle-i Cifr (Süleymaniye Ktp., Hâşim Paşa, nr. 103). Bunların dışında kaynaklarda Muhyiddin Mehmed’in Tuhfetü’l-uşşâk (Türkçe manzume), Risâle fi’r-rüǿye ve’l-kelâm, Risâle fi’l-ķıble ve maǾrifeti semtihâ, Risâle fî muħtârâti’l-Ǿilm adlı eserleri zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Mecdî, Şekāik Tercümesi, I, 398-399; Keşfü’ž-žunûn, I, 170, 833, 894, 916; II, 1248, 1905, 2022; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VIII, 242-243; Serkîs, MuǾcem, II, 94; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 235; Ziriklî, el-AǾlâm, VII, 229; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 148.
Ali Turgut