MUHAMMED MUÎN

(محمّد معين)

(1918-1971)

İranlı yazar, dil ve edebiyat araştırmacısı.

17 Receb 1336 (28 Nisan 1918) tarihinde Reşt’te doğdu. Birçok âlim yetiştiren bir aileye mensuptur. Küçük yaşta anne ve babasını kaybettiğinden dedesi Şeyh Muhammed Takī Muînülulemâ’nın himayesinde büyüdü. İlk ve orta öğrenimini Reşt’te tamamladı. Bu arada dedesinden ve Seyyid Mehdî Reştâbâdî’den Arapça ile dinî ve edebî ilimleri okudu. Ardından Tahran’a giderek dârülfünunda tahsil gördü. 1931’de girdiği Tahran Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden mezun olduktan sonra Ahvaz’da lise müdürlüğüne tayin edildi (1935). Beş yıl kaldığı bu şehirde diğer bazı görevlerde de bulundu. Bir yandan da eğitim bilimleri, psikoloji ve felsefe ile ilgilendi.

1939’da Tahran’a dönen Muhammed Muîn, Kültür Bakanlığı’ndaki görevi sırasında Fars dili ve edebiyatı dalında doktor unvanı aldı (1942). Ardından akademik kadroya geçerek çalışmalarını üniversitede sürdürdü. 1945 yılından itibaren şarkiyatçı Henry Eugenie Corbin ile birlikte Farsça ve Arapça felsefî-tasavvufî metinler üzerinde yaptığı çalışmalar sonucunda bir dizi kitap neşretti. 1946’da Ali Ekber-i Dihhudâ’nın Luġatnâme’sinin basılması için oluşturulan yayın kuruluna seçildi ve müellifin vasiyeti üzerine, onun vefat ettiği 1955 yılından hayatının sonuna kadar bu kurulun başkanlığını üstlendi; ancak 1966-1971 yıllarında hastalığı sebebiyle kendisine Seyyid Ca‘fer-i Şehîdî vekâlet etti. 1952-1954 yılları arasında Şûrâ-yi Âlî-yi Ferheng üyeliğinde bulundu. 1954 yazında, sanat ve kültür kurumlarında araştırma yapmak amacıyla Harward Üniversitesi’nin daveti üzerine Amerika’ya gitti. Dönüşte Henry E. Corbin ile birlikte Nâsır-ı Hüsrev’in CâmiǾu’l-ĥikmeteyn’ini yayımladı. Bu çalışmasıyla Academice des Inscriptions et Belles-Letters tarafından Tamhour ödülüne lâyık görüldü.

1957’de Münih Müsteşrikler Kongresi’nde İran Kitâbeleri Koleksiyonu Komitesi ve Pehlevî Sözlüğü Yazım Kurulu üyeliklerine seçilen Muhammed Muîn, Almanya’da ve İsviçre’de incelemelerde bulunduktan sonra Moskova, Leningrad ve Bakü üniversitelerinin daveti üzerine Sovyetler Birliği’ne gitti. 1958 yılı baharında Paris’te Fransız İlmî Araştırmalar Merkezi’nde Mevlânâ Celâleddin ve İran’da tasavvuf konusunda bir dizi konferans verdi; Société Asiatique ile Ernest Renan Felsefe Kurumu’nun üyeliklerine seçildi. Ayrıca İran’da Bakanlar Kurulu kararıyla Ferhengistân üyesi oldu. Ertesi yıl modern İran şiirinin öncüsü Nîmâ Yûşîc’in vasiyeti üzerine onun eserlerini yayımlamak için çalışmaya başladı. 1961’de Fransız sanat ve edebiyat yüksek nişanını aldı. 1963’te Princeton Üniversitesi’nin davetiyle Amerika’ya gitti. Son yurt dışı gezisini 1966’da Bölgesel İşbirliği Toplantısı’na katılmak üzere Türkiye’ye yaptı. Aynı yıl beyin felci geçiren Muhammed Muîn tedavi için Kanada’ya götürüldü. Ancak tedaviden bir sonuç alınamayınca ülkesine getirildi ve uzun süre bitkisel hayatta kaldıktan sonra 3 Temmuz 1971 tarihinde Tahran’da vefat etti. Muhammed Muîn ilmî tarafsızlığı ve titizliğiyle tanınmaktadır.

Eserleri. A) Telifleri. Sitâre-i Nâhîd yâ Dâstân-i Ħordâd ü Umurdâd (Tahran 1316 hş./1937); Ħâfıž-ı Şîrînsüħan (Tahran 1319 hş./1940); Yuşt Feryân ü Merzübânnâme (Tahran 1322 hş./1943); Yek ĶıŧǾa ŞiǾr der Pârsî-i Bâstân (Tahran 1322 hş./1943); Şâhân-i Kiyânî ü Haħamenişî der Âŝârü’l-bâķıye (Tahran 1324 hş./1945); ǾAllâme Muĥammed-i Ķazvînî (Tahran 1324 hş./1945); Erdâvirâfnâme (Tahran 1325 hş./1946); Pûrdâvud, Tercüme-i Aħvâl ü Âŝâr (1325 hş./1946); Rûzşümârî der Îrân-ı Bâstân ü Âŝâr-ı Ân der Edebiyyât-ı Pârsî (Tahran 1325 hş./1947); Mezdeyesna vü Teǿŝîr-i Ân der Edebiyyât-i Pârsî (Tahran 1326 hş./1947, doktora tezidir); Şümâre-i Heft ü Heft Peyker-i Nižâmî (Tahran 1327/1948); Ĥikmet-i İşrâķ u Ferheng-i Îrân (Tahran 1329 hş./1950); ĶāǾidehâ-yi CemǾ der Zebân-i Fârsî (Tahran 1331 hş./1952; eser daha sonra Müfred ü CemǾ, MaǾrife ve Nekre adıyla ve bazı ilâvelerle birlikte tekrar basılmıştır, Tahran 1337 hş./1958); Emîr Ħüsrev-i Dihlevî (Tahran 1331 hş./1952); Âyîne-i Sikender (Tahran 1333 hş./1953); İsm-i Maśdar, Ĥâśıl-ı Maśdar (Tahran 1332 hş./1953; 1341 hş./1962); İżâfe (I-II. Tahran 1332-1339/1953-1960); Luġat-i Fârsî-i İbn Sînâ (Tahran 1333 hş./1954); Naśîrüddîn-i Tûsî (Tahran 1335 hş./1956); Taĥlîl-i Heft Peyker-i Nižâmî (Tahran 1338 hş.); İsm-i Cins ü MaǾrife ve Nekire (Tahran 1341 hş./1962); Ferheng-i Fârsî (I-VI, Tahran 1342-1347 hş./1963-1968; Dihhudâ’nın Luġatnâme’sinden sonra Farsça’dan Farsça’ya sözlüklerin en zengini olup son iki cildi özel isimler sözlüğüdür).

B) Neşirleri. Muhammed Hüseyin Halef-i Tebrîzî, Burhân-ı ĶāŧıǾ (I-IV, Tahran 1330 hş./1951; I-V, Tahran 1342); İbn Sînâ, Risâle-i Manŧıķ: Dânişnâme-i ǾAlâǿî (Tahran 1331 hş./1952, 1975, Seyyid Muhammed Mişkât ile birlikte); Nâsır-ı Hüsrev, CâmiǾu’l-ĥikmeteyn (Tahran 1332/1953, Henry E. Corbin ile birlikte); Nizâmî-i Arûzî, Çehâr Maķāle (Tahran 1333 hş./1954); MecmûǾa-i EşǾâr-i Dihħudâ bâ Muķaddime-i Meşrûĥ der Tercüme-i Aĥvâl ü Âŝâr-i Vey (Tahran 1334 hş./1955); Şerĥ-i Ķaśîde-i Ebü’l-Heyŝem (Tahran 1334/1955, Henry E. Corbin ile birlikte; Hâce Ebü’l-Heysem Ahmed b. Hasan Cürcânî’nin kasidesine Muhammed b. Surh Nîsâbûrî’nin yazdığı şerhin neşridir); Avfî, CevâmiǾu’l-hikâyât (Tahran 1335 hş./1956); Rûzbihân-ı Baklî, ǾAbherü’l-Ǿâşıķīn (Tahran-Paris 1337/1958, Henry E. Corbin ile birlikte).


C) Tercümeleri. Revânşinâsî-i Terbiyetî (Ali el-Cârim - Mustafa Emîn’in Ǿİlmü’n-nefs ve âŝâruhû fi’t-terbiye ve’t-taǾlîm adlı eserinin tercümesidir, Ahvaz 1316 hş./1937); Ketîbehâ-yi Pehlevî (W. B. Henning’in İngilizce eserinden yapılmış çeviridir, Tahran 1329 hş./1950); Îrân ez Âġāz tâ İslâm (R. Chirshman’ın Iran des origines à I’Islam adlı eserinin tercümesidir, Tahran 1336 hş.).

Muhammed Muîn’in edebiyat, dinler tarihi, İslâm öncesi ve İslâmî devir İran’ı, edebiyat tarihi, eski eserler, eğitim bilimleri, felsefe ve folklorla ilgili 200’ü aşkın makalesi çeşitli dergilerde yayımlanmıştır. Bu makaleler Mâhduht Muîn tarafından iki cilt halinde basılmıştır (MecmûǾa-i Maķālât, Tahran 1364-1367 hş./1985-1988).

BİBLİYOGRAFYA:

Muhammed Muîn, Ferheng-i Fârsî, Tahran 1358, “MuǾîn” md. (VI. cildin sonunda); Abdülhamîd Halhâlî, Teźkire-i ŞuǾarâ-yi MuǾâśır-i Îrân, Tahran 1337 hş., II, 335-338; Bozorg Alavi, Geschichte und Entwicklung der Modernen Persischen Literatur, Berlin 1964, s. 194; Hânbâbâ Müşâr, Müǿellifîn-i Kütüb-i Çâpî-yi Fârsî vü ǾArabî, Tahran 1343/1964, V, 826-830; Muhammed İsti‘lâmî, Bugünkü İran Edebiyatı Hakkında Bir İnceleme (trc. Mehmet Kanar), Ankara 1981, s. 178-180; Dihhudâ, Luġatnâme (Muîn), XIII, 18722; Kamran Talattof, “Farhange MoǾīn”, EIr., IX, 268-270.

Mehmet Kanar