MUHAMMED AHMED KĀDİRÎ
(محمّد أحمد قادري)
Ebü’l-Hasenât Seyyid Muhammed Ahmed Kādirî (1896-1961)
Pakistanlı âlim ve siyaset adamı.
Hindistan’ın Alvar şehrinde doğdu. Babası Birelvî ekolünün önde gelen şahsiyetlerinden Seyyid Dîdâr Ali Şah’tır. İran’ın Meşhed şehrinden Hindistan’a gelen atalarının soyu Hz. Hüseyin’e ulaşır. Muhammed Ahmed, Kur’an’ı ezberledikten sonra Farsça ve Urduca’sını geliştirdi; terzilik, saatçilik vb. işlerle meşgul oldu. On beş yaşına kadar Arap dili ve edebiyatı ile temel dinî konularda kendini yetiştirdi. Hocaları arasında babasından başka Birelvî cemaatinin kurucusu Ahmed Rızâ Han Birelvî ve Naîmüddin Muradâbâdî yer alır. Hakîm Nevvâb Hâmiyyüddin Ahmed Han Muradâbâdî’den geleneksel tıp (tıbb-ı Yûnânî) öğrenerek tabiplik icâzeti aldı.
Bir süre Alvar’da imam-hatiplik görevinde bulundu. Burada Tehaffuz-ı Hukūkı’l-müslimîn cemiyetinin kurulmasına öncülük etti. 1920’de gittiği Agra’da üç yıl tabiplik yaptı. 1926’da Lahor’a yerleşti. Babasının yerine Mescid-i Vezirhan’a imam oldu ve Devâhâne-i Kādirî adıyla bir sağlık birimi kurdu. Yayın faaliyetlerini yürüten Bezm-i Tanzîm adlı merkez de buraya bağlı olarak açıldı. Muhammed Ahmed, Lahor’da Dârülulûm-i Hizbü’l-ahnâf adlı medresenin teşkilinde görev aldı (1926) ve bu medresede hocalık yaptı. 1945’te hacca gitti. Dönüşünde siyasî faaliyetlere ağırlık verdi ve Muhammed Ali Cinnah’a destek sağladı. Pakistan’ın kurulmasının ardından Cem‘iyyet-i Ulemâ-yi Pâkistân adıyla bir cemaat ve parti tesis etti ve ilk başkanı oldu; bu görevini vefatına kadar sürdürdü. 1948’de parti olarak Keşmir’in bağımsızlık hareketine destek verdi; bu sebeple kendisine “Gāzî-yi Keşmîr” lakabı verildi.
İngilizler’in yönetimi zamanında devletin en üst görevlerine getirilen Kādiyânîler’in Pakistan’da gittikçe güçlenmesi Sünnî ulemâsını rahatsız etmiş, bunun üzerine harekete geçen ulemâ bazı tedbirler alınmasını ve Kādiyânîler’in İslâm dışı ilân edilmesini istemişti. “Tahrîk-i Hatm-i Nübüvvet” adı altında yürütülen faaliyetler sebebiyle mevcut yönetim, içlerinde Mevdûdî’nin de bulunduğu birçok âlimle birlikte Muhammed Ahmed’i de tutukladı (27 Şubat 1953). Karaçi, Sukkur, Haydarâbâd-Sind ve Lahor hapishanelerinde bir süre hapis yatan ve bu sırada sağlığı iyice bozulan Muhammed Ahmed 20 Ocak 1961 tarihinde Lahor’da vefat etti. Cenazesi, vasiyetine uyularak Dâtâ Gencbahş-ı Lâhûrî diye bilinen Hücvîrî’nin Lahor’daki Dâtâ Gencbahş Camii hazîresine defnedildi. Muhammed Ahmed, adını daha çok siyasî faaliyetlerle duyurmuş olmakla birlikte çoğu risâle şeklinde elliyi aşkın eser kaleme almış, “Hâfız” mahlasıyla şiirler yazmıştır. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Meŝnevî’sine olan ilgisi sebebiyle konuşmalarında ve yazılarında ondaki bilgileri ve şiirleri kullanmıştır.
Eserleri. 1. Tefsîrü’l-Ĥasenât be-Âyât-ı Beyyinât (Lahor 1956; I-VII, 1992-1998). Telifine Lahor’daki cezaevinde başlanan eserin sekiz cüzü burada tamamlanmış, müellifin vefatı üzerine Kāf sûresinin 30. âyetinin tefsirinin ardından 28. cüzün sonuna kadar çalışmayı oğlu Muhammed Halîl Ahmed sürdürmüş, daha sonra eksik kalan yerler de ikmal edilmiştir. Hadislerin seçiminde dikkatsiz olan Muhammed Ahmed tefsirinde İsrâiliyat’a çokça yer vermiştir. 2. Ħaśâǿiś-i Muśŧafâ Ǿaleyhi’t-taĥiyyetü ve’ŝ-ŝenâ (Lahor, ts., Encümen-i Nusretü’l-İslâm). 3. Ŧîbü’l-verde Şerĥ-i Ķaśîde-i Bürde-i Şerîf. Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî’ye ait kasidenin Urduca şerhidir (Lahor 1998, 5. bs.). 4. Medenî Tâcdâr: Mîlâd Nambır. Eserde Hz. Peygamber’in doğumu münasebetiyle yapılan törenler ele alınmıştır (Lahor, ts., Makbûl-i Âm Press; Bezm-i Tanzîm). 5. Evrâķ-ı Ġam. Hz. Âdem’den Kerbelâ Vak‘ası’na kadar geçen olaylara ve peygamberlere dair hacimli bir çalışmadır (Lahor 1972, 1975, 1987). Eser ilk çıkışında Şiî yanlısı diye eleştirilince müellif tarafından yeniden düzenlenmiştir. 6. el-Ħâlid. Hâlid b. Velîd hakkındadır (Lahor, ts.). 7. Şemîm-i Risâlet. 125 hadisin tercüme ve şerhidir (Lahor, ts., Kütübhâne Makbûl-i Âm). 8. Kân-ı Nübüvvet key Cevâhir Pârey. Eserde aile hayatı ve ahlâk gibi konularla ilgili 200 hadis tercüme edilerek kısaca açıklanmıştır (Lahor, ts., Dîn-i Muhammedî Press). 9. Ĥadîŝ-i “Lâ edri” kâ Beyân aôr Müǿmin ka Îmân. Diyûbendî cemaatinden Mevlânâ Ahmed Ali Lâhûrî’ye cevap olarak yazılmıştır (Lahor, ts., Bezm-i Tanzîm). 10. el-ǾAķāǿid (Lahor, ts.), Alâmât-ı Ķıyâmet (Lahor, ts.), Îmân u Küfr-i İnsân (Lahor, ts.), el-Vuđûǿ (Lahor, ts.), MiǾrâc-ı Mübârek (Lahor 1351), Aĥkâm-ı Leyletü’l-Berât (Lahor, ts.) adlı altı kitapçık Bezm-i Tanzîm tarafından “Hanefî Silsile-i Dîniyyât” adıyla seri halinde yayımlanmıştır. 11. Vehhâbiyôn key Şer ki Kahânî Un ki Ekâbir ki Zübanî. “Yâ Resûlellah” ve “yâ Şeyh Abdülkādir-i Geylânî” şeklindeki nidâların şer‘î durumuyla ilgili tartışmaları ihtiva eden bir çalışmadır (Lahor, ts., Bezm-i Tanzîm). 12. Berâhîn-i Ĥanefiyye li-Iślâĥi’l-Vehhâbiyye. Bid‘at olduğu ileri sürülen bazı hususlar ve cumanın farziyetine dair bir risâledir (Lahor, ts., Matbaa-i Kerîmî). 13. Mirzâǿiyet per Tebśıra. Kādiyânîlik hakkında çeşitli tarihlerde yayımlanan yedi risâlenin ortak adıdır (Lahor, ts., Bezm-i Tanzîm). 14. Ħaksârî Meźheb aôr İslâm. Hâksâr hareketi ve kurucusu İnâyetullah Han aleyhinde kaleme alınmıştır (Lahor 1939). 15. CemǾ-i Ķurǿân-ı ǾAžîm aôr Eĥâdîŝ-i Nebî-i Raĥîm per Muĥaķķiķāne Tebśıra. Hadisleri reddederek sadece Kur’an’la amel etmenin gerekli olduğunu iddia eden Ehl-i Kur’ân ekolü hakkındadır (Lahor, ts., Dîn-i Muhammedî Press). 16. Refîķu’s-sefer ilâ beledi ħayri’l-beşer (Lahor 1364). 17. Feżâǿilü Ramażân el-Mübârek maǾa Aĥkâm-ı Śıyâm (Lahor, ts., Bezm-i Tanzîm). 18. Terâvîĥ kâ Ŝübût (Lahor, ts., Bezm-i Tanzîm). 19. es-Suǿâl ve’l-cevâb fî mesǿeleti’l-ĥicâb (Lahor, ts., Neşriyyât-ı Merkezî Cem‘iyyet-i Ulemâ-yi Pâkistân). 20. Felsefe-i Tekbîr u Vuđûǿ aôr Namaz (Lahor, ts., Bezm-i Tanzîm). 21. Felsefe-i Cihâd aôr Keşmîr (Lahor, ts., Neşriyyât-ı Merkezî Cem‘iyyet-i Ulemâ-yi Pâkistân). 22. Kelâmü’l-merġūb Tercüme-i Keşfü’l-maĥcûb. Hücvîrî’ye ait eserin tercümesi olup başına Hakîm Muhammed Mûsâ Amritsarî’nin uzun bir mukaddimesi eklenmiştir (Lahor 1393). 23. Taĥķīķī Maķāle. Kur’an ilimleri, hadis, fıkıh ve tasavvufa dair makaleleri içeren bir risâledir (Lahor, ts., Mektebetü’l-hasenât). 24. Beyâż-ı Kebîr. İlâç ve tedavilerle ilgili alfabetik bir çalışmadır (Lahor 1350). 25. Dîvân-ı Ĥâfıž Alvarî (Lahor, ts.). 26. Müseddes-i Ĥâfıž (Lahor 1924). 27. Śubĥ-i Nûr. Dinî içerikli bir romandır (Lahor, ts., Matbaa-i Kerîmî).
BİBLİYOGRAFYA:
M. Ahmed Kādirî, Tefsîrü’l-Ĥasenât, Lahor 1992, I, 27; III, 99; IV, 831; ayrıca bk. Şemîm Hüseyin’in girişi, I, s. m-n; İntizâr Hüseyin’in girişi, I, s. s-‘a; M. Abdülhakîm Şeref Kādirî, Teźkire-i Ekâbir-i Ehl-i Sünnet, Lahor 1976, I, 422-428; Rızâü’l-Mustafâ Çiştî, Maħzen-i Berekât, Lahor 1978, s. 12; M. Sâdık Kasûrî, Ekâbîr-i Tahrîk-i Pâkistân, Lahor 1979, I, 46-50; M. Sıddîk Hezârvî, TeǾârüf-i ǾUlemâ-i Ehl-i Sünnet, Lahor 1979, s. 23, 30; a.mlf., Târîħsâz-i Şaħśiyât, Lahor 1992, s. 179-185; İkbâl Ahmed Fârûkī, Teźkire-i ǾUlemâ-i Ehl-i Sünnet ve CemâǾat-i Lahor, Lahor 1987, s. 315-335; Mahmûd Ahmed Kādirî, Teźkire-i ǾUlemâ-i Ehl-i Sünnet, Faysalâbâd 1992, s. 59-61; M. İshak Battî, Nuķūş-ı ǾAžamet Rafte, Lahor 1996, s. 490-494; M. Celâleddin Kādirî, Târîħ-i Âl İndiyâ Sünnî Kanfırıns: 1925-1947, Gucerât 1420/1999, s. 212; Seyyid Sâbir Hüseyin Buhârî, Ķāǿid-i AǾžam kâ Meslek, Lahor 1420/1999, s. 232; Seyyid Âlem, Sünnî Kanfırıns, Karaçi, ts. (Encümen-i Tâcdâr-ı Harem), s. 21; Abdülhamit Birışık, Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri, İstanbul 2001, s. 195-196, 204; Urdû CâmiǾ Ensiklopediya, Lahor 1987, I, 54; Şâhkâr-ı İslâmî Ensiklopediya, Lahor, ts. (Mektebe-i Şâhkâr), s. 70.
Khalıd Zafarullah Daudı