MÜCTEBÂ MÎNOVÎ
(مجتبى مينوي)
(1903-1976)
İranlı ilim adamı ve edip.
Sâmerrâ’da doğdu. İlk eğitimini burada aldı ve dokuz yaşında iken ailesiyle birlikte Tahran’a gitti. Çeşitli medreselerde öğrenim gördükten sonra dârülfünuna girdi. Babası Îsâ Şerîatmedârî’nin görevleri dolayısıyla Demâvend ve Lâhîcân’da bir müddet kaldı. 1920’de Tahran’a dönüp dârülmuallimîne girdi. Ardından mecliste stenograf olarak iki yıl çalıştı. 1928’de Eğitim Bakanlığı Kütüphanesi (daha sonra Millî Kütüphane) müdürlüğüne getirildi. Bir müddet sonra Paris’te ve ardından Londra’da İranlı öğrencileri denetlemekle görevlendirildi. Bu sırada İngilizce öğrenmeye başladı. Tahran’a döndüğünde Eğitim Bakanlığı’nda beş yıl görev yaptı. 1940 yılında tekrar Londra’ya gitti. II. Dünya Savaşı boyunca Londra’da bir taraftan tahsilini ilerletirken diğer taraftan ders verdi. 1950’de kısa bir süre İstanbul’da kaldıktan sonra İran’a dönerek Tahran Üniversitesi’nde ders okuttu. Birçok ilmî kongreye katıldı; Amerika ve İngiltere’deki bazı üniversitelerde ders verdi. 1957-1961 yıllarında Türkiye’de İran elçiliği kültür müşaviri olarak görev yaptı. Bu sırada Türkiye kütüphanelerindeki önemli Farsça eserlerin nüshalarını tesbit etti ve bugün Tahran Üniversitesi Kütüphanesi’nde muhafaza edilen birer mikrofilmlerini aldı. Tahran’a dönüşünün ardından üniversitedeki görevine devam eden Mînovî 1969’da emekli oldu. Daha sonra Firdevsî’nin Şâhnâme’siyle ilgili kurumun başına getirildi.
Eserleri. İran kültür ve edebiyatının önde gelen simalarından biri olan ve 25.000
ciltlik önemli bir kütüphane bırakan Mînovî çok sayıda eser ve makale yazmış, neşir ve tercümeler yapmıştır. A) Telifleri. İkbâl-i Lâhûrî (Tahran 1327 hş.); Âzâdî ve Âzâd-ı Fikrî (Tahran 1338 hş.); Firdevsî ve ŞiǾr-i Û (Tahran 1346 hş.); Naķd-i Ĥâl (Tahran 1351 hş.); Târîħ u Ferheng (Tahran 1352 hş.); The Chester Beatty Library: A Catalogue of The Persian Manuscripts and Miniatures (A. J. Arberry, E. Blochet v.dğr., I-III, Dublin 1959, 1962); Dâstânhâ ve Ķıśśahâ (Tahran 1349 hş.); Aĥvâl u Aķvâl-i Şeyħ Ebü’l-Ĥasan Ħaraķānî (Tahran 1363 hş.). B) Neşirleri. Dîvân-ı Nâśır-ı Ħüsrev (Tahran 1307 hş.); Nevrûznâme-i Ħayyâm (Tahran 1312 hş.); Fahreddin Es‘ad Gürgânî, Vîs ü Râmîn (Tahran 1314 hş.); Muśannefât-ı Efđalüddîn Muĥammed Merâķī-i Kâşânî (Yahyâ Mehdevî ile birlikte, I-II, Tahran 1331-1337 hş.); İbn Sînâ, ǾUyûnü’l-ĥikme (Yahyâ Mehdevî ile birlikte, Tahran 1333 hş.); Râvendî, Râĥatü’ś-śudûr (Muhammed İkbal ile birlikte, Tahran 1333 hş.); Kâbûsnâme-i Ferrâǿî (Ankara 1335 hş.); Ebü’l-Hasan el-Âmirî, es-SaǾâde ve’l-isǾâd (Wiesbaden 1336 hş./1957-1958); Kelîle ve Dimne (Tahran 1343 hş.); Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî, Tenksûķnâme (Tahran 1350 hş.); Muhammed b. Ahmed Nesevî, Sîret-i Celâleddîn-i Minkubirnî (Tahran 1344 hş.); Nâme-i Tenser (Muhammed İsmâil Rıdvânî ile birlikte, Tahran 1354 hş.); Nasîrüddîn-i Tûsî, Aħlâķ-ı Nâśırî (Ali Rızâ Haydarî ile birlikte, Tahran 1356 hş.). C) Farsça’ya Tercümeleri. Ernest Hartsfeld’den MaǾlûmât-ı Târîħî der Bâre-i Âŝâr-ı Millî-yi İśfahân ve Fârs (Tahran 1306), Iŧlâl-i Şehr-i Pârse Taĥt-ı Cemşîd (Berlin 1308 hş.); Arthur Christensen’den VażǾ-i Millet ve Devlet ve Derbâr der Devre-i Şâhin-şâh-i Sâsânîyân (Tahran 1314 hş.; çalışmalarının tam listesi için bk. Îrec Efşâr, XX/1-2 [1356 hş.], s. 41-56). Mînovî’nin çeşitli konularla ilgili olarak tuttuğu notlar Mehdî Karîb ve M. Ali Bihbûdî tarafından Yâd-dâşthâ-i Mînovî adıyla yayımlanmıştır (Tahran 1375 hş.).
BİBLİYOGRAFYA:
Gulâm Hüseyin Yûsufî, Berkhâyî der Âġūş-i Bâd, Tahran 1372 hş., s. 897-908; a.mlf., “Neşr-i Mînovî”, Yaġmâ, XXX/4, Tahran 1356 hş., s. 198-202; Yahyâ Âryanpûr, Ez Nîmâ tâ Rûzgâr-i Mâ, Tahran 1376 hş., III, 179-220; Mihrî Bâkırî, “Üstâd Müctebâ Mînovî”, Neşriyye-i Dânişkede-i Edebiyyât ve ǾUlûm-i İnsânî, XVIII/120, Tahran 1976, s. 431-434; Habîb Yağmâî, “Benâm-i Pâk-i Yezdân”, Yaġmâ, XXX/3 (1356 hş.), s. 129-134; Seyyid Ca‘fer Şehîdî, “Mînovî ve Ferheng-i İslâmî”, a.e., XXX/4 (1356 hş.), s. 193-197; Îrec Efşâr, “Müctebâ Mînovî Üstâdî ez İklîm-i ‘Nemî Dânem’”, Rehnümâ-yi Kitâb, XX/1-2, Tahran 1356 hş., s. 3-39; a.mlf., “Zindegînâme ve Fihristnâme”, a.e., XX/1-2 (1356 hş.), s. 40-56.
Rıza Kurtuluş