MUÂVİYE b. HUDEYC
(معاوية بن خديج)
Ebû Nuaym (Ebû Abdirrahmân) Muâviye b. Hudeyc b. Cefne es-Sekûnî el-Kindî (ö. 52/672)
Sahâbî, Emevî kumandanı.
Kinde eşrafından olup Eş‘as b. Kays’ın halasının oğludur. Yermük Savaşı’na ve Amr b. Âs’ın emrinde Mısır’ın fethine katıldı. Amr tarafından Fustat’ın kuruluş planının hazırlanması ve mahallelerin kabilelere dağıtılmasında görevlendirildi; ardından İskenderiye’nin fethi müjdesini Hz. Ömer’e ulaştırmak için Medine’ye gönderildi. 31’de (652) Abdullah b. Sa‘d b. Ebû Serh kumandasında Nûbe üzerine düzenlenen seferde bir gözünü kaybeden Muâviye b. Hudeyc, askerî başarıları sebebiyle Hz. Osman devrinde kumandanlık görevine getirildi ve 34 (654-55) yılında ilk İfrîkıye seferini gerçekleştirdi. Arkasından Mısır’a yerleşti ve ateşli bir taraftarı olduğu Hz. Osman’ın halifeliğinin son yılında valinin Medine’ye gitmek için Fustat’tan ayrılması üzerine yönetime el koyan Muhammed b. Ebû Huzeyfe’ye karşı mücadele başlattı (Şevval 35 / Nisan 656). Hz. Osman’ın şehid edilmesine şiddetli tepki gösterdi ve kendisini destekleyenlerden onun katillerinin cezalandırılmasını sağlamak amacıyla bağlılık yemini aldı. Büyük bir düşmanlık beslediği Hz. Ali’ye karşı Muâviye’nin tarafını tutarak onun en yakın adamları arasına girdi ve Amr b. Âs ile anlaşmasında büyük rol oynadı. Muâviye’nin ordusunda Sıffîn Savaşı’na katıldıktan sonra Mısır’a döndü ve Mesleme b. Muhalled ile birlikte Hz. Ali’nin valisine biat etmeyen Hz. Osman taraftarlarını Hiribtâ’ya (Haribtâ) götürdü.
Vali Kays b. Sa‘d’ın kendilerine iyi davranması ve atıyyelerini ödemesi sebebiyle onun zamanında beklemeyi tercih eden Muâviye b. Hudeyc ve arkadaşları, Kays’ın yerine Muhammed b. Ebû Bekir tayin edilince Muâviye’nin de yardımıyla harekete geçtiler. Muâviye b. Hudeyc, Amr b. Âs’ın emrinde Mısır’ın Hz. Ali’nin valisi Muhammed b. Ebû Bekir’in elinden alınmasında önemli rol oynadı; rivayete göre onu bizzat öldürmüş ve cesedini yaktırmıştır. Emevî Devleti’nin kuruluşundan sonra Muâviye’nin, Hz. Osman’ın şehâdeti dolayısıyla yaşanan karışıklıklar sırasında itaatten ayrılan İfrîkıye’ye karşı hazırladığı
ve içinde bazı meşhur sahâbîlerin de yer aldığı ordunun kumandanlığına getirildi (45/665). Karargâhını Kayrevan’ın 12 km. kuzeybatısındaki Karn dağının eteklerinde kuran Muâviye b. Hudeyc, İfrîkıye’ye düzenlediği bu ikinci seferinde Sûse liman şehrinin fethini gerçekleştirdi ve güçlü Bizans donanmasının İfrîkıye sahillerine asker çıkarmasını engelledi. Bu arada Celûlâ ve Benzert (Bizerte) başta olmak üzere bölgedeki pek çok merkezi ele geçirdi; fethettiği topraklarda kendi adıyla anılacak pek çok kuyu açtırdı. Bazı kaynaklarda onun Sicilya’ya karşı 200 parçalık bir donanma gönderdiği ve adaya çıkan askerlerin bir ay orada kalıp bol ganimet ve esirle geri döndükleri yolunda -doğruluğu kanıtlanamayan- birtakım bilgilere de rastlanmaktadır. İbn Sa‘d, Taberî ve İbnü’l-Esîr gibi tarihçiler onun Mısır valiliği görevinde bulunduğundan bahsetmektedir. Ancak Kindî ve İbn Tağrîberdî gibi asıl Mısır tarihçileri, kendisini valiler arasında saymamış ve söz konusu yıllarda bu görevin Utbe b. Ebû Süfyân, Ukbe b. Âmir ve Mesleme b. Muhalled tarafından yürütüldüğünü belirtmişlerdir ki doğrusu da bu olmalıdır.
Başarılı bir asker ve devlet adamı olarak nitelendirilen Muâviye b. Hudeyc bazı rivayetlere göre 50 (670) yılında tekrar Kuzey Afrika seferine çıkmıştır. Daha sonra Mısır’a (Fustat) yerleşmiş ve orada vefat etmiştir. Âlimlerin büyük çoğunluğuna göre sahâbîdir; Hz. Peygamber’le görüşmüş ve ondan birkaç hadis rivayet etmiştir (İbn Hacer, VI, 147). Onun Mısır âlimlerinin önde gelenlerinden olan oğlu Abdurrahman da Mısır’da kadılık ve şurta âmirliği yapmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Sa‘d, eŧ-Ŧabaķāt, VII, 503; Kindî, el-Vülât ve’l-ķuđât (Guest), s. 13-31; İbn Abdülhakem, Fütûĥu Mıśr (Torrey), s. 183, 193-194, 197; Belâzürî, Ensâb (Zekkâr), III, 160-172; a.mlf., Fütûĥ (Rıdvân), s. 229-239; Taberî, Târîħ (Ebü’l-Fazl), IV, 229, 254-255; Ebû Bekir el-Mâlikî, Riyâżü’n-nüfûs (nşr. Beşîr el-Bekkûş - M. Arûsî el-Matvî), Beyrut 1403/1983, I, 15-17, 20-24, 28, 30; İbn Abdülber, el-İstîǾâb (Bicâvî), III, 1413-1414; İbn Asâkir, Târîħu Dımaşķ (Amrî), LIX, 15-29; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, III, 89-90; İbn İzârî, el-Beyânü’l-muġrib, I, 9-19; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, III, 37-40; İbn Hacer, el-İśâbe (Bicâvî), VI, 147; İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, I, 63-65, 108-110; Nadir Özkuyumcu, Fethinden Emevîlerin Sonuna Kadar Mısır ve Kuzey Afrika (doktora tezi, 1993), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 70-72, 76-77, 133-145; Ch. Pellat, “MuǾāwiya b. Hudayғј”, EI² (İng.), VII, 269.
Nadir Özkuyumcu