MUASKERÎ

(المعسكري)

Ebû Re’s en-Nâsır Muhammed b. Ahmed b. Abdilkādir er-Râşidî el-Muaskerî el-Cezâirî (ö. 1238/1823)

Cezayirli tarihçi.

1150’de (1737) Cezayir’in Muasker şehri yakınlarındaki Kal‘atü Benî Râşid’de fakir bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Kafasının büyüklüğünden dolayı “Ebû Re’s” lakabıyla anılır. Çocukluk yılları Kal‘atü Benî Râşid, Mettîce, Tunus, Mağrib-i Aksâ ve Mecâce’de geçti. Kur’an’ı ezberledikten sonra Muasker’e döndü ve dönemin âlimlerinden dinî ilimler okudu. Hocaları arasında Abdülkādir el-Müşrifî ve İbn Ammâr el-Cezâirî’nin adları anılmaktadır.

1204’te (1790) hacca giden Muaskerî Cezayir şehrine, Kostantîne, Tunus, Kahire ve Dımaşk’a uğrayarak ulemâ ile görüştü ve onların düşüncelerinden faydalandı. Murtazâ ez-Zebîdî, el-Emîrü’l-Kebîr ve diğer bazı âlimlerden icâzet aldı. Hac dönüşünde İspanyollar’ın Vehrân’ı işgal ettiğini ve bu sebeple cihad başlatıldığını duyunca doğrudan savaşa katıldı. ǾAcâǿibü’l-esfâr adlı kitabını bu savaşın etkisiyle yazdı. Savaşın ardından Muasker’e dönüp bir süre kadılık görevinde bulunduysa da daha sonra ayrılıp zamanını ders vermek ve kitap yazmakla geçirdi. 1801’de Mağrib’e giderek Sultan Mevlây Süleyman’ı ziyaret etti. Sultanın Fas’a yerleşmesi yolundaki teklifini kabul etmedi. O sırada Derkāviyye tarikatının Osmanlı yönetimine karşı başlattığı ayaklanmanın bastırılmasının ardından Muasker’e döndü. Bu ayaklanmanın Cezayir’de sebebiyet verdiği yokluk ve fakirlik esasen fakir olan Muaskerî’yi de etkiledi ve sağlığı bozuldu; bu durum onun ders vermesini engelledi. Ancak ilmî çalışmalarına devam etti ve 1226’da (1811) tekrar hacca giderken uğradığı yerlerdeki birçok âlimle görüştü. Bu arada Vehhâbî âlimleriyle karşılaşması ve onlarla ilmî tartışmalara girmesi haklarında önceden sahip olduğu olumlu düşünceyi değiştirdi; kendilerini sert bir şekilde eleştirerek Hâricî zihniyeti taşıdıklarını ileri sürdü. Hac dönüşünde Muasker’e yerleşti. 15 Şâban 1238’de (27 Nisan 1823) vefat etti.

Tarihçiliğinin yanında muhaddis ve fakih olarak da tanınan Muaskerî’nin halka açık derslerine zaman zaman sayısı yüzleri bulan öğrenci gruplarının katıldığı belirtilir. Yetiştirdiği çok sayıdaki talebe arasında Muhammed b. Ali es-Senûsî ve Emîr Abdülkādir el-Cezâirî en önde gelenlerdir. Birçok ilim dalında kitap ve risâle yazmakla beraber daha çok tarih ve ensâba dair telifleri vardır. Gezip dolaştığı yerlerle ve görüştüğü âlimlerle ilgili hâtıra, müşahede ve intibalarını da kitap haline getirmiştir. 130’dan fazla eseri olduğu söylenirse de bunların çoğu kayıptır.

Eserleri. Yahyâ Bû Azîz, Muaskerî’nin ölümünden üç hafta önce çalışmalarının listesini yaptığı Şemsü maǾârifi’t-tekâlîf fî esmâǿi mâ enǾamellāhu bihî Ǿaleynâ mine’t-teǿlîf adıyla bir risâle yayımlamıştır. Listedeki eserlerin ancak bir kısmının günümüze ulaştığı bilinmektedir. 1. el-Ĥulelü’s-sündüsiyye fî şeǿni Vehrân ve’l-cezîreti’l-Endelüsiyye (el-Ǿİlelü’s-sündüsiyye fî mâ cerâ bi-Vehrân ve’l-Ǿudveti’l-Endelüsiyye). G. Faure Bigvet tarafından Fransızca’ya çevrilerek Arapça aslıyla birlikte yayımlanmıştır (Les vêtements de soie fine, Alger 1903). 2. ǾAcâǿibü’l-esfâr ve leŧâǿifü’l-aħbâr. Eserin bir kısmı 1 Ocak 1881 tarihinden itibaren el-Mübeşşir gazetesinde neşredilmiştir. 3. Müǿnisü’l-aĥibbe fî aħbâri Cerbe. 1884’te Fransızca’ya tercüme edilmiş ve daha sonra Muhammed el-Merzûkī tarafından yayımlanmıştır (Tunus 1960). Sadece ismi bilinen eserleri arasında el-İśâbe fî men ġaze’l-Maġribe mine’ś-śaĥâbe, MecmaǾu’l-baĥreyn ve maŧlaǾu’l-bedreyn bi’t-tefrîd, el-Âyâtü’l-beyyinât, en-Nûrü’s-sârî, es-Seylü’l-faśîĥu’l-cârî, en-Nebźetü’l-münîķa, Źeylü’l-Medârik, el-Cevherü’n-nefîs, el-Ķavlü’l-ekmel, Zehretü’ş-şemârîħ fî Ǿilmi’t-tevârîħ, Źeylü’l-Ķırŧâs fî mülûki Benî Vaŧŧâs, el-Meslekü’l-merûm fî aħbâri’t-Türk ve’r-Rûm, el-Cevher ve’l-Ǿaraż fî vaśfi’s-semâǿi ve’l-arż, en-Nüzhetü’l-emîriyye fî şerĥi’l-Maķāmâti’l-Ĥarîriyye yer alır (eserlerinin tam listesi için bk. Yahyâ Bû Azîz, AǾlâmü’l-fikr ve’ŝ-ŝeķāfe, III, 236-244).

BİBLİYOGRAFYA:

Brockelmann, GAL, II, 654; Suppl., II, 880; Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, Delîlü müǿerriħi’l-Maġribi’l-aķśâ, Dârülbeyzâ 1960-65, I, 106, 114, 117, 151, 154, 155, 179; II, 299, 349, 383, 439, 441, 455; Âdil Nüveyhiz, MuǾcemü aǾlâmi’l-Cezâǿir, Beyrut 1400/1980, s. 306-307; Abdurrahman b. Muhammed el-Cîlâlî, Târîħu’l-Cezâǿiri’l-Ǿâm, Beyrut 1400/1980, III, 569-576; Hifnâvî, TaǾrîfü’l-ħalef bi-ricâli’s-selef, Beyrut 1402/1982, II, 341-342; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 150-152; Ebü’l-Kāsım Muhammed Kirrû, Müstedrekü’l-fehresi’t-târîħ li’l-müǿellefâti’t-Tûnisiyye, Beyrut 1988, s. 78-80; Ebü’l-Kāsım Sa‘dullah, Ebĥâŝ ve ârâǿ fî târîħi’l-Cezâǿir, Beyrut 1990, I, 83-103; II, 337-340; a.mlf., Târîħu’l-Cezâǿiri’ŝ-ŝeķāfî, Beyrut 1998, II, 376-381; Ahmed Abdüsselâm, el-Müǿerriħûne’t-Tûnisiyyûn (trc. Ahmed Abdüsselâm - Abdürrezzâk el-Huleyvî), Tunus 1993, s. 321-323; Yahyâ Bû Azîz, AǾlâmü’l-fikr ve’ŝ-ŝeķāfe fi’l-Cezâǿiri’l-maĥrûse, Beyrut 1995, II, 234-244; a.mlf., “el-İntâcü’l-fikrî ve’l-edebî li’ş-şeyħ Ebî Reǿs en-Nâśır el-MuǾaskerî”, el-Mecelletü’t-Târîħiyyetü’l-Maġribiyye, XVI/53-54, Zağvân 1989, s. 245-253.

Rıza Kurtuluş