MODAVA
Romanya’da tarihî bir kale ve idarî bölge.
Romanya’nın Sırbistan sınırına çok yakın bir kesiminde Tuna nehrinin sol kıyısında bulunur. Osmanlı döneminde Tımışvar (Timişoara) beylerbeyiliğine bağlı bir sancak ve kaza merkeziydi. Romanya topraklarında tek Osmanlı darphânesi de burada yer alıyordu. Modava ismi Batı kaynaklarında geçmez. Burası Osmanlı belgelerine göre İstanbul’dan on sekiz günlük mesafede Banat’ta, Caraş-Severin ilinde bugünkü Moldova Veche’nin yerinde bulunuyordu. Moldova Veche’nin civarındaki dağlara Sırplar Mudáva, Romenler ise Muntii Mudávei derler. Ayrıca Romenler Mudáva yanında Mudaua şeklini de kullanırlar. Türkler ise burayı Modava (Mudova) diye andılar. Moldova Veche bugün Romanya-Sırbistan sınırında yer almaktadır.
Modava bölgesi Tuna nehrinin kontrolü açısından stratejik öneme sahipti. Çok tehlikeli olan Demirkapı (Romence Portile de Fier, Sırpça Derdap, Osmanlı belgelerinde Gerdap) dar geçidinden önceki normal gemi ulaşımı için Modava (Moldova Veche) en son noktaydı. Modava’nın karşısında Sırbistan’da ve Tuna’nın diğer kıyısında Güvercinlik (Golubac) Kalesi bulunuyordu. Osmanlılar 927’de (1521) Belgrad’ı alıp ertesi yıl Modava yakınındaki Orşova Kalesi’ni zaptettiler. Modava’nın bu sırada Osmanlılar’ın eline geçip geçmediği bilinmemektedir. Burası muhtemelen Tımışvar Banatı’nın 959’da (1552) fethinin ardından tam olarak Osmanlı kontrolüne girmiştir. Modava’nın Fâtih Sultan Mehmed tarafından alındığı görüşü ise yanlıştır.
Tımışvar Banatı’nın fethi, 948 (1541) yılında Rumeli Beylerbeyi Sokullu Mehmed Paşa’nın kumandası altında başlayıp 959’da (1552) ikinci vezir ve serdar Ahmed Paşa’nın kumandası altında tamamlanmıştır. Bir aylık muhasaradan sonra 4 Şâban 959’da (26 Temmuz 1552) Tımışvar’ın ele geçirilmesinin ardından bu bölgede Modava sancağı oluşturulmuştur. Modava sancağı eski Macar “Haram” Kontluğu’nun yerinde kurulmuştur (Halasi-Kun, IX [1984], s. 27-89). Modava, kendisiyle aynı adı taşıyan hem sancağın hem kazanın (nahiye) merkezi durumundaydı. 966 (1559) ve 980 (1572) yıllarına ait Osmanlı belgelerinde “Modava barkanı”ndan bahsedilmesi (BA, MD, nr. III, s. 109, hk. 279; nr. XIX, s. 199) buranın askerî bir istihkâm özelliği gösterdiğine işaret eder. Nitekim 1559’da Modava Kalesi dizdarlığına bir tayin yapıldığı hakkında kayıtlara rastlanmaktadır. Hacı Mehmed adlı bu dizdar, “kendi akçesiyle Modova nâm madenin ihyasına kadir olduğu” gerekçesiyle tayin edilmişti (BA, MD, nr. III, s. 109, hk. 289). 987 (1579) tarihli mufassal deftere göre Modava Kalesi’nde ve varoşunda otuz üç müslüman sivil hânesi yanında otuz sekiz azeb, yirmi iki martolos ve on hâne hıristiyan mevcuttu (Halasi-Kun, IX [1984], s. 30- 31, 62- 65). Bu rakamlara göre Modava’da 500-600 kişi yaşıyordu. Bu durum Modava’nın madenci kasabası olarak Türk nüfusunca iskân edildiğini gösterir. Kasabanın önemi burada oluşturulan darphâne ile daha da arttı. Nitekim Kanûnî Sultan Süleyman’ın 1566’daki Sigetvar seferi hazırlıkları sırasında Tuna kıyısında olan ve cepheye yakın bulunan Modava’da geçici bir darphâne kurma kararı alınmıştı. Böylece işletmeye açılan Modava Darphânesi’nin 980’de
(1572) yeniden faaliyete geçmesi için teklifte bulunuldu (BA, MD, nr. XIX, s. 199). Bölgede bol miktarda yabancı para dolaştığından bunların toplanarak sağlam ayarlı Osmanlı akçeleri haline getirilmesi düşüncesi de bu darphânenin yeniden faaliyete geçirilme teklifinde etkili olmuştu. Teklif edilen iltizam tutarı (350.000 akçe), diğer mühim Osmanlı darphâneleri olan Serez ve Sidrekapsi’nin iltizamından (991/1583 yılında 120.000 akçe) çok daha büyüktü ve Edirne’ninkini dahi (993/1585 yılında 310.000 akçe) geride bırakıyordu. Fakat uzak bir yer olduğu için Modava’nın iyi bir şekilde kontrol edilemeyeceği gerekçesiyle bu teklif kabul edilmedi.
Geçici bir süre için çalıştığı anlaşılan Modava Darphânesi’nde altın ve gümüş paralar basılmıştır. Kanûnî Sultan Süleyman adına darbedilen altın sikkenin bir yüzünde hükümdarın adı, Modava ismi ve padişahın cülûs tarihi yer alır. Romanya ve Yugoslava’da çeşitli definelerde bulunan Modava paraları günümüzde bu ülkelerin ve Amerika Birleşik Devletleri’nin bazı devlet müzelerinde ve özel koleksiyonlarda yer almaktadır.
Osmanlı hâkimiyeti altında bir idarî merkez olarak varlığını uzun süre devam ettiren Modava XVIII. yüzyıl başlarında önemini kaybetti. Özellikle 1699’daki Karlofça Antlaşması’ndan sonra sınır hattında kaldığından Osmanlı savunma planlarının dışında tutuldu, 1700-1712 yıllarında buraya herhangi bir sancak beyi tayin edilmedi. Nihayet 1718’de Pasarofça Antlaşması’yla Avusturya’ya bırakıldı. 1718-1918 yılları arasında Avusturya’nın elinde kalan Modava Kalesi yeniden inşa edildiyse de bugün harap haldedir. Kale tarihî eser olarak ilân edilmiş olup günümüzde Moldova Veche Müzesi’nin koruması altındadır. XVI. yüzyıldaki Osmanlı fetihlerinden itibaren 1718’e kadar burada Türk ve müslüman nüfusu bulunmaktaydı. Ancak günümüzdeki Moldova Veche’de Türk nüfusu yoktur.
BİBLİYOGRAFYA:
BA, MD, nr. III, s. 109, hk. 279, 289; nr. XIX, s. 199; “(974/1566) Tarihli Kânunnâme-i Re’âyâ-yi Livâ-i Temeşvar ve Modava”, Documente turceşti Privind Istoria României (ed. Mustafa A. Mehmed), Bucureşti 1976, I, 113-114; I. Iordan, Toponimia romîneasca, Bucureşti 1963, s. 437, 478; M. Guboğlu, Cronici turceşti Privind Tarile Române, Bucureşti 1974, II, 115; Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimârî Eserleri I, s. 60-65; V. Ionita, Nume de locuri din Banat, Timişoara 1982, I, 51; Ahmet Akgündüz, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, İstanbul 1994, VII, 120-125; M. Maxim v.dğr., “Mudavale seul atelier monétaire en Roumanie”, Histoire économique et sociale de l’Empire ottoman et de la Turquie (1326-1960): Actes du sixième congrès international tenu à Aixen-Provence du 1er au 4 juillet 1992 (ed. D. Panzac), Paris 1995, s. 227-233; M. Maxim, “O lupta monetara in sec.al XVI-lea: Padişahî contra aspru”, Cercetari Numismatice, V, Bucureşti 1983, s. 129-152; a.mlf., “Teritorii româneşti sub administratie otomana in secolul al XVI-lea”, Revista de İstorie, XXXVI/8, Bucereşti 1983, s. 802-817; XXXVI/9 (1983), s. 879-890; E. Nicolae, “Asprès ottomans de Mudava en Moldavie”, XII. Internationaler Numismaticher Kongress Berlin 1997: Akten-Proceeding-Actes (ed. B. Kluge - B. Weisser), Berlin 2000, II, 1279-1289; T. Halasi-Kun, “Haram County, and the Ottoman Modava Nahiyesi”, Ar.Ott., IX (1984), s. 27- 89; C. Feneşan, “Aspect méconnu de la fondation de l’eyalet de Timişoara: l’İnstauration des autorités ottomanes à Timişoara en 1552”, RESEE, XXVII/1-2 (1989), s. 73-79; G. Dávid, “The Eyalet of Temesvar in the Eighteenth Century”, OM, XVIII(LXXIX)/l (1999), s. 120.
Mıhaı Maxım