MİZZÎ, Muhammed b. Ahmed

(محمّد بن أحمد المزّي)

Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahîm el-Mizzî (ö. 750/1349)

Mısırlı astronomi âlimi ve muvakkit.

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Safedî, vefat ettiğinde altmış yaşlarında olduğunu, İbn Hacer de bu bilgi doğrultusunda 690 (1291) yılından biraz önce doğduğunu belirtmektedir. Kahire’de yetişti ve İbnü’l-Ekfânî’nin derslerine devam etti. Bu sırada kıraat ilmi üzerinde yoğunlaşıp eş-Şâŧıbiyye’yi ezberledi ve kırâat-i seb‘adan icâzet aldı. Daha sonra matematik ve astronomiye yönelerek bu alanlarda kendinden söz ettirecek bir düzeye ulaştı. Mizzî’nin şöhreti daha çok usturlap ve rubu‘ tahtası yapımındaki ustalığından kaynaklanmaktadır. Yay yapımında da ustaydı. Pratik fonksiyonlarının ötesinde büyük sanat değeri taşıyan onun elinden çıkma aletler piyasa fiyatlarının çok üzerinde satılmaktaydı. Bunlardan bazı örnekler çeşitli müze ve kütüphanelerde mevcuttur. Mısır’dan Suriye’ye giderek önce Rebve şehrinde, ardından Dımaşk’taki Emeviyye Camii’nde muvakkitlik yapan Mizzî mekaniğin (hiyel) otomatları üzerinde de çalıştı, aynı zamanda nazım ve nesir olmak üzere edebiyatla da ilgilendi. Deneyleri sırasında güneşe çok bakması gözlerini etkilemiş, sadece bir gözüyle biraz görür olmuştur. Öğrencileri arasında Kudüs’te muvakkitlik yapan Zeynüddin Ebû Bekir b. Muhammed et-Temîmî el-Kerekî’nin adı anılmaktadır. Astronomik aletlerin yapım ve kullanımıyla ilgili önemli eserler kaleme alan Mizzî 750 yılının başlarında (1349) vefat etti.

Eserleri. 1. er-Risâletü’l-usŧurlâbiyye (British Library, nr. 977/1; Bodleian Library, nr. 1967/12; Bibliothèque Nationale, nr. 2547/6). 2. Nuħabü’l-elbâb fi’l-Ǿamel bi’l-usŧurlâb (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Felek, nr. 3993/1; Mîkāt, nr. 594). 3. Keşfü’r-reyb fi’l-Ǿamel bi’l-ceyb (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mîkāt, nr. 771/6; Tal‘at, Mîkāt, nr. 78; Escurial Library, nr. II, 961/5; Bibliothèque Nationale, nr. 2547/23; Râmpûr Rızâ Ktp., nr. I, 434/32). 4. Nažmü’l-lüǿlüǿi’l-müheźźeb fi’l-Ǿamel bi’r-rubǾi’l-müceyyeb. Yirmi beş kıtadan oluşan bir eserdir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Teymûriyye, nr. 367/1; Rabat el-Hizânetü’l-âmme, nr. 452/5, 454). 5. er-Ravżatü’l-mužhirât fi’l-Ǿamel bi-rubǾi’l-muķanŧarât (dünya kütüphanelerinde mevcut yirmi civarındaki nüshası için bk. Rosenfeld - Ihsanoğlu, s. 247). 6. Risâle fi’l-Ǿamel bi’l-âleti’l-mücenneĥa (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mîkāt, nr. 771/6, 1093/11; Tal‘at, Mîkāt, nr. 78; Escurial Library, nr. II, 961/5; Bibliothèque Nationale, nr. 2547/23; Râmpûr Rızâ Ktp., nr. I, 434/32). 7. Risâle fi’l-Ǿamel bi’r-rubǾi’l-maŧvî (Risâle fi’l-Ǿamel bi-rubǾi’d-dâǿireti’l-mevżûǾ Ǿaleyhi’l-muķanŧarâtü’l-maŧviyye) (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Mîkāt, nr. 13812; Bodleian Library, nr. I, 967/7). 8. Risâle fi’l-Ǿamel bi’r-rubǾi’l-musaŧŧar (John Rylands Library, nr. 361). 9. Muħtaśar fi’l-Ǿamel bi-rubǾi’d-dâǿire (Leiden University Library, nr. 1001/19). 10. Cedâvîlü mîķātiyye (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Fâzıl, Mîkāt, nr. 62). 11. el-Eşkâlü’ş-şâhiyye fi’l-Ǿamel bi’l-muķanŧarat (Keşfü’ž-žunûn, I, 323). 12. Risâle fi’d-dâǿireti’l-Hindiyye (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Teymûriyye, nr. 391/4; eserlerin yazma nüshaları için ayrıca bk. King, s. 63-64; Rosenfeld - Ihsanoğlu, s. 246-247).


BİBLİYOGRAFYA:

Safedî, el-Vâfî, II, 170-171; a.mlf., Nektü’l-himyân, Kahire, ts., s. 244; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, III, 325-326; Keşfü’ž-žunûn, I, 323, 860; Suter, Die Mathematiker, s. 165; Brockelmann, GAL, II, 155-156; Suppl., II, 156; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 157; Sarton, Introduction, III/1, s. 696-697; D. A. King, A Survey of the Scientific Manuscripts in the Egyptian National Library, Winona Lake 1986, s. 63-64; I. Fernini, A Bibliography of Scholars in Medieval Islam, Abu Dhabi 1998, s. 178-179, 301-303; B. A. Rosenfeld - Ekmeleddin Ihsanoğlu, Mathematicians, Astronomers and Other Scholars of Islamic Civilization, Istanbul 2003, s. 246-247; G. Fehérvári, “An Eight / Fourteenth-Century Quadrant of the Astrolabist Al-Mizzī”, BSOAS, XXXVI (1973), s. 115-117.

Yavuz Unat