MİSKÎN ed-DÂRİMÎ
(مسكين الدارمي)
Rebîa b. Âmir b. Üneyf b. Şüreyh et-Temîmî ed-Dârimî (ö. 89/708)
Arap şairi.
14 (635) yılında doğdu. Asıl adı Rebîa olup şiirlerinde “miskîn”i sıkça kullanması sebebiyle bu kelime lakabı haline gelmiştir. Temîm kabilesinin Dârim koluna mensuptur. Hayatının ilk zamanlarında çektiği yoksulluğa rağmen onurunu, asalet ve şerefini korudu; kabilesi içinde yiğit, şahsiyetli ve erdemli bir kimse, etkili ve edebî değeri yüksek şiirlerin sahibi olarak tanındı. Irak valisi Ziyâd b. Ebîh kıtlık döneminde Miskîn’e yardım etti, geniş otlaklar tahsis ederek onu büyük imkânlara kavuşturdu. Vefatında Miskîn Ziyâd için mersiye söyleyince Ziyâd’ı sevmeyen Ferezdak buna karşı çıkmıştır (Dîvân, I, 201, 331). Miskîn de kendisine cevap vermiş ve hicivleşme bir süre devam ettikten sonra iki şair barışmıştır.
Miskîn ed-Dârimî, Emevî yöneticileriyle iyi münasebet kurmuştu. Basra ve Kûfe valiliklerinde bulunan Bişr b. Mervân onun şiirlerini beğeniyordu. Yemenliler’e güveni sarsılan Muâviye b. Ebû Süfyân siyasî desteklerini kazanmak amacıyla Temîm, Mudar ve Kays kabilelerinden maaş bağladığı kimseler içinde Miskîn’e de yer vermişti. Muâviye’nin bu davranışının sebepleri arasında, İbnü’r-Revvâğ ile beraber Nehrevan’da Hâricîler’e ve Kûfe eşrafıyla birlikte Muhtâr es-Sekafî’ye karşı düzenlenen seferlere Miskîn’in de katılmış ve zaman zaman kumanda görevinde bulunmuş olması da zikredilir (Taberî, V, 197, 206, 290; VI, 70). Muâviye; oğlu Yezîd’i veliaht tayin etmek istediği zaman şairden yararlanmıştı. Muâviye bu fikrini açıklamadan önce Miskîn ed-Dârimî’den oğlu Yezîd’e biat edilmesine dair bir kaside nazmederek kendisinin, âyan ve eşrafın hazır bulunduğu bir mecliste okumasını istemiş, o da, “Batı tahtını Allah boşalttığı zaman şüphesiz halife Yezîd olacak” anlamındaki beyti okuyunca ortalığı bir sessizlik kaplamıştı. Şairin bu başarısı kendisine büyük imkânlar sağlamıştır.
Az miktarda eser vermiş şairlerden olan Miskîn’in şiirleri genellikle medih ve hiciv konusundadır. Abdurrahman b. Hassân b. Sâbit ile yaptığı şiir atışmasında nazmettiği “Kasîde-i Lâmiyye”si meşhurdur (Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, XV, 118-119). Gazel dışında hamâse, hikemiyyât ve fahr gibi temalarda manzumeleri de vardır. Yer yer Arap atasözleriyle süslediği şiirleri taşkınlıktan uzak, ağır başlı ve gerçekçi bir çizgi gösterir. Onun sanatının orijinal bulunan yönü kıskançlık (gayret) konusundaki şiirleridir. Ebû Ubeyde bu alanda nazmedilmiş en güzel şiirlerin Miskîn’e ait olduğunu söyler. Bu tür şiirlerinde o ölçülü ve hoşgörülü bir kıskançlığı işlemiştir.
Miskîn ed-Dârimî’nin yaşadığı yıllar istişhâd asrı denen ve yaklaşık II. (VIII.) yüzyılın ortalarına kadar devam eden döneme rastladığından en eski nahiv kaynaklarından itibaren eserlerin pek çoğunda beyitleri yer almıştır. Sîbeveyhi el-Kitâb’ında onun birkaç beytini delil olarak kullanmıştır (I, 256, 307, 308; II, 279). Abdülkādir el-Bağdâdî, İbnü’l-Hâcib’in el-Kâfiye’si ile onun üzerine Radî el-Esterâbâdî’nin yazdığı şerhte Miskîn’in örnek olarak zikredilmiş beyitlerini ele alıp çeşitli yönlerden incelemekte ve gramercilerin değerlendirmelerini aktarmaktadır (Ħizânetü’l-edeb, III, 67-73). Câhiz, Miskîn’in birkaç beytini naklederken (el-Beyân ve’t-tebyîn, I, 322, 351; III, 81) Şerîf el-Murtazâ birçok beytini muhtelif vesilelerle kaydetmiştir (Emâli’l-Murtażâ, I, 309, 471, 472, 476, 633; II, 118, 160). Miskîn’in çeşitli kaynaklarda bulunan şiirlerinin Hâşim et-Ta“ân tarafından yayımlandığı söyleniyorsa da (Bağdad [?]) bunun mevcudiyeti tesbit edilememiştir. Abdullah el-Cübûrî ile Halîl İbrâhim el-Atıyye’nin yaptığı neşir elli beş kısa parça (kafiye) ve 300 civarında beyitten oluşmaktadır (Bağdad 1389/1970).
BİBLİYOGRAFYA:
Ferezdak, Dîvân, Beyrut, ts. (Dâru Sâdır), I, 201, 331; Sîbeveyhi, el-Kitâb (nşr. Abdüsselâm M. Hârûn), Kahire 1408/1988, I, 256, 307, 308; II, 279; Cumahî, Fuĥûlü’ş-şuǾarâǿ, I, 309-311; Câhiz, el-Beyân ve’t-tebyîn, I, 322, 351; III, 81; Belâzürî, Ensâb, IV/A, s. 145, 146; V, 169; Taberî, Târîħ (Ebü’l-Fazl), V, 197, 206, 209, 290; VI, 70; Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eġānî, XV, 118-119; XX, 205-214; XXI, 352, 353; Şerîf el-Murtazâ, Emâli’l-Murtażâ, Kahire 1954, I, 309, 471, 472, 476, 633; II, 118, 160; Yâkūt, MuǾcemü’l-üdebâǿ, VI, 126-132; Abdülkādir el-Bağdâdî, Ħizânetü’l-edeb (Bulak), I, 465-468; III, 67-73; Sezgin, GAS, II, 323; Ömer Ferruh, Târîħu’l-edeb, I, 518-520; Şevkī Dayf, Târîħu’l-edeb, II, 269, 337-338; Seyyid Abdullah et-Tilbānī, “Il Poeta Omeyyade Miskīn al-Dārimī”, AION, XXIX (1979), s. 179-189; Merzûk b. Sanîtân b. Tinbâk, “et-Tesâmuĥ fi’l-ġayre fî şiǾri Miskîn ed-Dârimî”, ed-Dâre, XIII/2, Riyad 1408/1987, s. 69-97; Ch. Pellat, “Miskīn al-Dārimī”, EI² (İng.), VII, 145-146.
M. Reşit Özbalıkçı