MİNHÂCÜ’t-TÂLİBÎN

(منهاج الطالبين)

Nevevî’nin (ö. 676/1277) Şâfiî fıkhına dair eseri.

Kısaca el-Minhâc olarak da anılan ve müellifin Ravżatü’ŧ-ŧâlibîn’i ile birlikte müteahhirîn dönemi âlimleri arasında büyük rağbet gören eser Şâfiî fakihi Abdülkerîm er-Râfiî’nin el-Muĥarrer adlı kitabının muhtasarıdır. Nevevî, 19 Ramazan 669 (1 Mayıs 1271) tarihinde tamamladığı (Süyûtî, s. 57) eserinin önsözünde el-Muĥarrer geniş hacmi sebebiyle ez-berlenmeye müsait olmadığından bu muhtasarı yazdığını belirtir; ayrıca metinde yaptığı tasarrufları açıklarken fıkhî hükümlerin ve farklı görüşlerin hiçbirini çıkarmadığını, aslında bu kitabının el-Muĥarrer’in bir şerhi niteliğinde


olacağını söyler. Yine önsözde Nevevî Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn’i kaleme alırken esas metinde bazı düzeltmeler yaptığını, ona birtakım ilâvelerde bulunduğunu, ifadelerini daha anlaşılır hale getirdiğini, özellikle el-Muĥarrer’de yer yer kapalılıklar taşıyan tercihe şayan görüş ve rivayetler konusuna açıklık kazandırdığını kaydeder. Bu arada Şâfiî’ye ait görüşleri (kavl, akvâl) delilinin kuvvetine göre “azhar” ve “meşhur”, mezhep fakihlerinin imamın kaidelerine veya kendi ictihadlarına göre elde ettikleri sonuçları (vech, evcüh) “esah” ve “sahih”, gerek Şâfiî’nin görüşlerinden gerekse sonraki fakihlerin çıkarımlarından aktarılanların (tarîk, turuk) içinden tercihe şayan (râcih) olanı “mezhep” şeklinde ifade ettiğini; “nas” kelimesiyle -mezhebin diğer fakihlerine ait zayıf bir görüşe veya tahrîc yoluyla çıkarılmış hükme ters düşen- bizzat Şâfiî’ye ait sözü kastettiğini; “cedîd” dediğinde Şâfiî’nin yeni (Mısır’a geldikten sonraki) görüşünün eskisine (Irak’takine) aykırı olduğunun, “kadîm” dediğinde ise aksinin düşünülmesi gerektiğini; “kīle kezâ” ifadesiyle sahih ve esah olana, “ve fî kavlin kezâ” ifadesiyle de râcih görüşe aykırı bir veche atıfta bulunduğunu belirtir.

Birçok defa yayımlanan kitabı (Kahire 1297, 1305, 1314; Mekke 1306) L. W. C. van den Berg Fransızca tercümesiyle birlikte tıpkıbasım halinde neşretmiştir (Manuel de jurisprudence musulmane selon le rite de Chafii, I-III, Batavia 1882-1884). Bu tercüme, halkı Şâfiî olan Endonezya’da sömürge döneminde görev yapacak Hollandalı yöneticilerin eğitimi amacıyla hazırlanan kitaplar arasında yer almaktadır. Komor adalarında da aynı mezhebi benimseyen halk dinî meselelerini asırlar boyunca Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn’e müracaat ederek çözmüş, Fransız sömürge idarecileri de söz konusu meselelerin halli için 1920 yılından itibaren bu çeviriye başvurmuştur.

Nevevî, Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn üzerine bir tür ta‘likat tarzında Deķāǿiķu’l-Minhâc (ed-Deķāǿiķ) adlı eserini kaleme almıştır. el-Minhâc için yazılan otuz beş civarındaki şerhin belli başlıları şunlardır: Celâleddin el-Mahallî, Kenzü’r-râġıbîn fî şerĥi Minhâci’ŧ-ŧâlibîn (Kalyûbî ve Şehâbeddin Ahmed Amîre el-Burullusî’nin hâşiyeleriyle birlikte, I-IV, Kahire 1306, 1318, 1327; nşr. Abdüllatîf er-Rahmân, Beyrut 1422/2001); İbn Hacer el-Heytemî, Tuĥfetü’l-muĥtâc bi-şerĥi’l-Minhâc (I-III, Bulak 1290; İbn Kāsım el-Abbâdî ve Abdülhamîd eş-Şirvânî’nin hâşiyeleriyle birlikte, I-IV, Kahire 1282; I-VIII, Kahire 1305; I-X, Kahire 1315; Beyrut 1989); Hatîb eş-Şirbînî, Muġni’l-muĥtâc ilâ maǾrifeti meǾânî elfâži’l-Minhâc (I-IV, Kahire 1308, 1329); Şemseddin er-Remlî, Nihâyetü’l-Muĥtâc (Nûreddin eş-Şebrâmellisî ve Reşîdî’nin hâşiyeleriyle birlikte, I-VIII, Bulak 1292; Kahire 1286, 1304, 1389/1969); İbnü’l-Mülakkın, ǾUmdetü’l-muĥtâc ilâ Kitâbi’l-Minhâc (Chester Beatty Library, nr. 3361, 3366, 3382, 3946, 4687) ve ǾUcâletü’l-muĥtâc ilâ tevcîhi’l-Minhâc (nşr. İzzeddin Hişâm b. Abdülkerîm el-Bedrânî, I-IV, İrbid 1421/2001); İbnü’n-Nakīb el-Mısrî, es-Sirâc fî nüketi’l-Minhâc (Chester Beatty Library, nr. 3241; Süleymaniye Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 709); Bedreddin İbn Kādî Şühbe, Bidâyetü’l-muĥtâc fî şerĥi’l-Minhâc (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1276, 1277); Necmeddin İbn Kādî Aclûn, Muġni’r-râġıbîn fî şerĥi Minhâci’ŧ-ŧâlibîn; Ezraî, Ġunyetü’l-muĥtâc, Ķūtü’l-muĥtâc (şerhlerin ve diğer çalışmaların bir listesiyle yazma nüshaları için bk. Keşfü’ž-žunûn, II, 1873-1876; Brockelmann, GAL, I, 496-498; Suppl., I, 680-682). Bu şerhler arasında özellikle İbn Hacer el-Heytemî, Hatîb eş-Şirbînî ve Şemseddin er-Remlî’nin eserleri Şâfiî ulemâsı tarafından büyük rağbet görmüştür.

Şâfiî âlimlerinden Demîrî hocaları Bahâeddin es-Sübkî, İsnevî ve diğer bazı âlimlerin Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn’e yaptıkları şerhleri kısaltmak suretiyle en-Necmü’l-vehhâc (Şerĥu Minhâci’ŧ-ŧâlibîn) adlı eserini meydana getirmiştir. İbnü’l-Mülakkın’ın Tuĥfetü’l-muĥtâc ilâ edilleti(eĥâdîŝi)’l-Minhâc isimli kitabı Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn’deki fıkhî hükümlere mesnet teşkil eden hadislerle ilgilidir. Abdülmelik b. Ali el-Bâbî de (İbn Ebü’l-Münâ) Delâǿilü’l-Minhâc min kitâbi rabbi’l-Ǿâlemîn ve sünneti seyyidi’l-mürselîn adıyla bir eser yazmış, Kāsım b. Muhammed b. Kāsım el-Ehdel, bunu 1990’da Mekke Câmiatü Ümmi’l-kurâ’da üç cilt halinde doktora tezi olarak neşre hazırlamıştır. Şemseddin Muhammed b. Muhammed el-Mevsılî ve Ahmed b. Muhammed et-Tûhî Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn’i manzum hale getirmiştir (Keşfü’ž-žunûn, II, 1875). Zekeriyyâ el-Ensârî eseri Menhecü’ŧ-ŧullâb adıyla ihtisar etmiş (Bulak 1285; Kahire 1287), daha sonra bunun üzerine Fetĥu’l-vehhâb ismiyle bir şerh yazmıştır (Bulak 1294; Kahire 1305, 1308, 1315, 1329, 1332).

BİBLİYOGRAFYA:

Nevevî, Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn, Kahire 1297; İbnü’l-Attâr, Tuĥfetü’ŧ-ŧâlibîn fî tercemeti’l-İmâm Muĥyiddîn (nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân), Riyad 1414, s. 86, 95-96; Sübkî, Ŧabaķāt, VIII, 398-400; İbnü’l-Mülakkın, Tuĥfetü’l-muĥtâc ilâ edilleti’l-Minhâc (nşr. Abdullah b. Saâf el-Lihyânî), Mekke 1406/1986, neşredenin girişi, I, 11-12; a.mlf., ǾUcâletü’l-muĥtâc ilâ tevcîhi’l-Minhâc (nşr. İzzeddin Hişâm b. Abdülkerîm el-Bedrânî), İrbid 1421/2001, neşredenin girişi, I, 21-25; Süyûtî, el-Minhâcü’s-sevî fî tercemeti’l-İmâm en-Nevevî (nşr. Ahmed Şefîk Demc), Beyrut 1408/1988, s. 57-60; Şirbînî, Muġni’l-muĥtâc, I, 4-15; Keşfü’ž-žunûn, II, 1873-1876; M. ez-Zührî el-Gamrâvî, es-Sirâcü’l-vehhâc, Kahire 1352/1933, s. 4-6; Brockelmann, GAL, I, 496-498; Suppl., I, 680-682; Abdülvehhâb İbrâhim Ebû Süleyman, Kitâbetü’l-baĥŝi’l-Ǿilmî, Cidde 1403/1983, s. 363-367; Abdülganî ed-Dakr, el-İmâmü’n-Nevevî, Dımaşk 1407/1987, s. 84-87; Ahmet Özel, “Fıkıh” (Literatür), DİA, XIII, 18; W. Heffening, “Nevevi”, İA, IX, 223; a.mlf., “al-Nawāwī”, EI² (İng.), VII, 1041.

M. Kâmil Yaşaroğlu