MEVVÂK
(الموّاق)
Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kāsım el-Mevvâk el-Abderî el-Gırnâtî (ö. 897/1492)
Mâlikî fakihi.
Hayatına dair fazla bilgi yoktur. Ebû Yahyâ İbn Âsım, Ebü’l-Kāsım İbn Sirâc, Ebû Abdullah el-Mintûrî ve Muhammed b. Yûsuf es-Sannâ’dan öğrenim gördü ve devrinin tanınmış âlimlerinden biri oldu. Gırnata’da (Granada) müftülük ve hatiplik görevlerinde bulundu. Talebeleri arasında Ahmed b. Muhammed ed-Dükūn es-Sanhâcî, Ebü’l-Hasan Ali b. Kāsım ez-Zekkāk, Ebü’l-Ferec Abdullah b. Ahmed el-Gırnâtî, Muhammed b. Ahmed es-Sülemî el-Ci‘dâlle ve Ahmed b. Dâvûd’un adları anılmaktadır. Mevvâk, Gırnata’nın hıristiyanların eline düştüğü 897 yılı Şâbanında (Haziran 1492) ileri bir yaşta vefat etti.
Eserleri. 1. et-Tâc ve’l-iklîl Ǿalâ (bi-şerĥi) Muħtaśarı Ħalîl. Halîl b. İshak el-Cündî’nin Mâlikî fıkhının temel metinlerinden olan el-Muħtaśar’ına yazılmış en yaygın şerhlerden biridir; Hattâb’ın Mevâhibü’l-celîl adlı şerhiyle birlikte basılmıştır (Kahire 1328-1329, 1331). Müellif el-Muħtaśar’ın diğer şerhlerinde görülmeyen bir metot izlemiş, asıl metnin ibaresini verdikten sonra izahına geçmeyerek zikredilen görüşe uygun veya aykırı diğer görüşleri kaynaklardan olduğu gibi nakletmiş, bazan da sonunda kendi itirazlarına yer vermiştir. Bedreddin el-Karâfî kimseye atıfta bulunulmayan ifadelerin de müellife ait olabileceğini belirtir. Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, İbn Gāzî’nin el-Muħtaśar’a yazdığı şerhte önemli ölçüde Mevvâk’ın eserine dayandığını ve onun anlaşılması zor yerlerini açıkladığını söyler. Muhtasar geleneğinin ortaya çıkmasından önceki Mâlikî kaynaklarına dönülmesini teşvik eden Fas Sultanı Mevlây Muhammed’in (ö. 1240/1824-25) medrese öğretiminde esas alınacak metinleri belirleyen ve Halîl b. İshak’ın el-Muħtaśar’ının ancak bir şerhle birlikte okunmasına müsaade eden fermanında andığı beş şerhten biri de et-Tâc ve’l-İklîl’di (Ŧabaķu’l-erŧâb, neşredenin girişi, s. 57). Mevvâk’ın eserinde lafız tahlillerinden çok mezhebin temel kaynaklarından nakillerde bulunması bu tercihte etkili olmuş görünmektedir. Mevvâk el-Muħtaśar’a ayrıca bundan daha küçük bir şerh yazmıştır. 2. Sünenü’l-mühtedîn fî (ilâ) maķāmâti’d-dîn (Fas 1314). Fâtır sûresinin 32. âyetinin tefsiri olup müellifin fıkıh, fıkıh usulü, tasavvuf ve diğer konulardaki geniş bilgisini yansıtmaktadır. 3. Fihrist. Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî talebesi Ahmed ed-Dükūn’un ondan bu eseri rivayet ettiğini kaydeder (Neylü’l-ibtihâc, I, 136). 4. el-Furûķ (Ebû Ca‘fer Ahmed b. Ali el-Belevî, s. 190).
Ahmed b. Yahyâ el-Venşerîsî Kuzey Afrika ve Endülüs Mâlikî ulemâsının fetvalarını derlediği el-MiǾyârü’l-muǾrib adlı eserinde Mevvâk’ın da birçok fetvasına yer vermiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, X, 98; Venşerîsî, el-MiǾyârü’l-muǾrib (nşr. Muhammed Haccî), Beyrut 1403/1983, XIII, 428 (İndeks); Ebû Ca‘fer Ahmed b. Ali el-Belevî, Ŝebet (nşr. Abdullah el-İmrânî), Beyrut 1403/1983, s. 190, 203; Bedreddin el-Karâfî, Tevşîĥu’d-Dîbâc (nşr. Ahmed eş-Şüteyvî), Beyrut 1403/1983, s. 234-235; İbnü’l-Kādî, Dürretü’l-ĥicâl, II, 141; a.mlf., Ceźvetü’l-iķtibâs, Rabat 1973, I, 319; Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, Neylü’l-ibtihâc, Trablus 1408/1989, I, 136; II, 561-563; Mevlây Muhammed b. Abdullah, Ŧabaķu’l-erŧâb fî ma’ķteŧafnâhü min mesânidi’l-eǿimme ve kütübi meşâhîri’l-Mâlikiyye ve’l-İmâm el-Ĥaŧŧâb (nşr. Abdullah b. İdrîs b. Ebû Bekir Mîgā), Muhammediye 1420/1999, neşredenin girişi, s. 57; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 262, 276; Serkîs, MuǾcem, II, 1814-1815; Brockelmann, GAL, II, 102; Suppl., II, 97, 375-376; Abdülazîz Binabdullah, MaǾlemetü’l-fıķhi’l-Mâlikî, Beyrut 1403/1983, s. 180; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VII, 154-155; Fevzî Abdürrezzâk, el-MaŧbûǾâtü’l-ĥaceriyye fi’l-Maġrib, Rabat 1406/1986, s. 60; Ali Hakan Çavuşoğlu, Irak Mâlikî Ekolü (III.-V./IX.-XI. yy.), (doktora tezi, 2004), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 95.
Ahmet Özel