MERVEZÎ, Muhammed b. Nasr
(محمد بن نصر المروزي)
Ebû Abdillâh Muhammed b. Nasr b. Yahyâ el-Mervezî (ö. 294/906)
Şâfiî fakihi ve muhaddis.
202 (817) yılında Bağdat’ta doğdu. Babası Mervli olduğu için Mervezî nisbesiyle anılır. Gençliğini Nîşâbur’da geçirdi. İlim tahsili için Horasan, Rey, Bağdat, Basra, Kûfe, Dımaşk, Medine ve Kahire’ye seyahatlerde bulundu. Aralarında Yahyâ b. Yahyâ et-Temîmî, Muhammed b. Mukātil, Şeybân b. Ferruh, İshak b. Râhûye, Abdülvâhid b. Gıyâs, Hişâm b. Ammâr, Muhammed b. İsmâil el-Buhârî, Rebî‘ b. Süleyman el-Murâdî ve Amr b. Zürâre’nin
bulunduğu âlimlerden hadis dinledi. Bu arada Kahire’de Şâfiî âlimlerinden mezhep fıkhını tahsil etti ve Müzenî’den Şâfiî’nin eserlerini okudu. Öğrencileri arasında Ebû Abdullah İbn Abdülhakem, İbnü’l-Ahrem, İbnü’l-Ciâbî, Muhammed b. İshak es-Serrâc, İbnü’l-Münzir en-Nîsâbûrî ve İbnü’ş-Şarkī yer almaktadır. 260 (873-74) yılında ilmî seyahatlerini tamamladıktan sonra Nîşâbur’a yerleşen Mervezî öğretim ve te’lif faaliyetlerinin yanında ticaretle de meşgul oldu. 275’te (888) Semerkant’a yerleşti ve Muharrem 294’te (Ekim-Kasım 906) burada vefat etti.
Döneminin önde gelen Şâfiî hukukçularından ve muhaddislerinden olan, Abdullah b. Mübârek, Yahyâ b. Yahyâ ve İshak b. Râhûye ile birlikte Horasan bölgesinin dört büyük âliminden biri olarak kabul edilen Mervezî “ashâbü’l-vücûh” diye nitelendirilen müctehidler arasında yer alır. Özellikle hilâf ilminde geniş bilgi sahibiydi; onun sahâbe ve tâbiîn âlimlerinin fıkhî ihtilâflarını çok iyi bildiği nakledilmektedir. Mervezî ayrıca ferâiz alanında müstakil eser yazan ilk müellifler arasında gösterilir.
Eserleri. 1. İħtilâfü’l-Ǿulemâǿ (nşr. Seyyid Subhî es-Sâmerrâî, Bağdat 1401/1981; Beyrut 1406/1986). İħtilâfü’l-fuķahâǿ (nşr. Muhammed Tâhir Hakîm, Riyad 1420/2000) olarak da bilinen ve hilâf türünün belli başlı örnekleri arasında yer alan eserde Ebû Hanîfe, İmam Malik, İmam Şâfiî ve Ahmed b. Hanbel’in görüşlerinin yanı sıra Evzâî, İbn Şübrüme, İbn Ebû Leylâ, Ebû Sevr gibi günümüzde müntesibi bulunmayan mezhep imamlarının da görüşlerine yer verilmektedir. Ayrıca hemen her konuda Süfyân es-Sevrî’nin görüşlerinin zikredilmesi eseri bu âlimin fikirleri açısından temel kaynak durumuna getirmektedir. Müellif zaman zaman İmam Mâlik, Ahmed b. Hanbel, Süfyân es-Sevrî, İbn Ebû Leylâ gibi müctehidlerin görüşlerini desteklemiştir. İbnü’n-Nedîm’in, Kitâbü İħtilâfi’l-fuķahâǿi’l-kebîr ve Kitâbü İħtilâfi’l-fuķahâǿi’ś-śaġīr adlı iki eserini kaydettiği Ahmed b. Nasr el-Mervezî ile (el-Fihrist, s. 266) Muhammed b. Nasr el-Mervezî muhtemelen aynı şahıstır. 2. es-Sünne. Sünnetin yeri, önemi, Kur’an âyetlerini tahsis ya da neshedip etmeyeceği gibi daha çok usûl-i fıkıhla ilgili konuları ihtiva etmektedir (nşr. Sâlim b. Ahmed es-Selefî, Beyrut 1408/1988). 3. TaǾžîmü ķadri’ś-śalât (nşr. Abdurrahman Abdülcebbâr el-Füreyvâî, I-II, Medine 1406/1986). Bazı kaynaklarda Mervezî’ye nisbet edilen el-Müsned adlı eserle (meselâ bk. Sezgin, II, 182; Brockelmann, III, 159) bu kitabın aynı eser olduğu ifade edilmektedir (Mervezî, İħtilâfü’l-fuķahâǿ, neşredenin girişi, s. 47; Makrîzî, Kitâbü Ķıyâmi ramażân, neşredenlerin girişi, s. 11). 4. el-VeraǾ (Sezgin, II, 182).
Mervezî’nin Makrîzî tarafından ihtisar edilen Ķıyâmü’l-leyl (nşr. İbrâhim Muhammed el-Ali, Zerkā 1413/1993), Kitâbü Ķıyâmi ramażân (nşr. M. Ahmed Âşûr - Cemâl Abdülmün‘im el-Kûmî, Kahire 1994) ve Kitâbü Śalâti’l-vitr (nşr. M. Ahmed Âşûr - Cemâl Abdülmün‘im el-Kûmî, Kahire 1993) isimli eserleri, ayrıca Muħŧaśaru Ķıyâmi’l-leyl ve Ķıyâmi ramażân ve Kitâbi’l-Vitr adıyla bir arada neşredilmiştir (nşr. Abdüttevvâb el-Mültânî, Lahor 1320/1902; Beyrut 1983); nşr. Abdüşşekûr el-Eserî, Sangala Hill [Pakistan], 1389/1969). Mervezî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: el-Ferâǿiż, el-İcmâǾ, el-Îmân, el-İntifâǾ bi-cülûdi’l-meyte, RefǾu’l-yedeyn fi’ś-śalât, er-Rûĥ, eś-Śıyâm, Suǿâlâtü Muĥammed b. Naśr, el-Ķasâme, el-Küsûf, er-Red Ǿalâ İbn Ķuteybe.
BİBLİYOGRAFYA:
Mervezî, İħtilâfü’l-fuķahâǿ (nşr. M. Tâhir Hakîm), Riyad 1420/2000, neşredenin girişi, s. 23-53; İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Teceddüd), s. 266; Nevevî, Tehźîb, I, 92-94; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XIV, 33-40; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, II, 650-653; İbn Fazlullah el-Ömerî, Mesâlik, VI, 144-145; Safedî, el-Vâfî, V, 111; Sübkî, Ŧabaķāt, II, 246-255; Makrîzî, Kitâbü Ķıyâmi ramażân (nşr. M. Ahmed Âşûr - Cemâl Abdülmün‘im el-Kûmî), Kahire 1994, neşredenlerin girişi, s. 7-12; İbn Kādî Şühbe, Ŧabaķātü’l-fuķahâǿi’ş-ŞâfiǾiyye (nşr. Ali M. Ömer), Kahire, ts. (Mektebetü’s-sekāfeti’d-dîniyye), I, 52-53; Keşfü’ž-žunûn, II, 1468-1469; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 21; Fuat Sezgin, Târîħu’t-türâŝi’l-ǾArabî (trc. Mahmûd Fehmî Hicâzî - Fehmî Ebü’l-Fazl), Kahire 1978, II, 181-182; Brockelmann, GAL (Ar.), III, 159; M. Hasan Heyto, el-İctihâd ve ŧabaķātü müctehidî eş-ŞâfiǾiyye, Beyrut 1409/1988, s. 70-72; Mevsem b. Münîr en-Nefîî, el-İmâm Muĥammed b. Naśr el-Mervezî, Riyad 1416, I, 43-108; Cl. Gilliot, “Textes arabes anciens édités en Egypte au cours des années 1994 à 1996”, MIDEO, XXIII (1997), s. 388-389.
Halit Ünal