MERDÂVÎ, Ali b. Süleyman

(علي بن سليمان المرداوي)

Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân b. Ahmed el-Merdâvî (ö. 885/1480)

Hanbelî fakihi.

Ebü’l-Yümn el-Uleymî -bizzat Merdâvî’den nakledildiğine göre- 817 (1414), Sehâvî ve Şevkânî ise yaklaşık 820 (1417) yılında Nablus’a bağlı Merdâ beldesinde doğduğunu belirtir. Merdâvî, gençlik döneminde Halîl şehrine giderek Şeyh Ömer el-Mücerred Zâviyesi’nde kaldı ve burada Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledi. Daha sonra Dımaşk’ın Sâlihiye semtindeki Şeyhülislâm Ebû Ömer Medresesi’nde tahsil gördü. Bu sebeple Dımaşkī ve Sâlihî nisbeleriyle de anılır. Takıyyüddin İbn Kundüs el-Ba‘lî, Burhâneddin İbn Müflih, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. İbrâhim et-Trablusî, Şehâbeddin Ahmed b. Yûsuf el-Merdâvî, Ebû Şa‘r Zeynüddin Abdurrahman b. Süleyman, Ebü’r-Rûh Îsâ el-Bağdâdî ve Ebü’l-Kāsım en-Nüveyrî gibi hocalardan fıkıh, usul ve Arap dili okudu. Bu arada İbn Nâsırüddin, Şemseddin es-Sîlî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Kerekî, Zeynüddin İbnü’t-Tahhân, Şehâbeddin İbn Abdülhâdî gibi hocalardan hadis, hesap ve ferâizle ilgili dersler aldı. Hocası Burhâneddin İbn Müflih’in ölümünün ardından onun derslerini devam ettiren Merdâvî aynı zamanda Dımaşk’ta Hanbelî kadılığı yaptı. Ömrünün sonuna doğru bu görevinden ayrılan Merdâvî’nin öğrencileri arasında İbnü’l-Mibred ve Mısır Kādılkudâtı Bedreddin Muhammed b. Muhammed es-Sa‘dî gibi fakihler ve kadılar bulunmaktadır. Merdâvî, 6 Cemâziyelevvel 885 (14 Temmuz 1480) tarihinde Dımaşk’ta Sâlihiye semtinde vefat etti ve Kāsiyûn Mezarlığı’na gömüldü.

Eserleri ve görüşleriyle Hanbelî mezhebi tarihinde önemli bir yere sahip olan Merdâvî “şeyhülislâm” ve “şeyhülmezheb” lakaplarıyla anılmış, mezhepte fetva ve hüküm onun görüşleri doğrultusunda verilmiştir. Haccâvî ve İbnü’n-Neccâr gibi müteahhir Hanbelî âlimlerinin eserlerinde “kādî” lakabıyla Merdâvî kastedilir. İbn Kudâme’nin el-MuķniǾini şerh, tashih ve tenkih ettiği için kendisine “münakkih” lakabı da verilmiştir (Abdülkādir Bedrân, s. 409).

Eserleri. 1. el-İnśâf fî maǾrifeti’r-râciĥ mine’l-ħilâf Ǿalâ meźhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Aĥmed b. Ĥanbel (nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkī, I-XII, Kahire 1374-1378/1955-1958; Beyrut 1406/1986). Muvaffakuddin İbn Kudâme’nin el-MuķniǾ adlı eserinin geniş bir şerhi olan bu çalışmada Merdâvî mezhepte tercih edilen, sahih veya asah kabul edilen görüşleri delilleriyle birlikte ortaya koymuştur. Ebü’l-Yümn el-Uleymî eseri el-İtĥâf diye kısaltmıştır. Merdâvî, 867 (1463) yılında tamamladığı şerhini 872’de (1468) et-Tenķīĥu’l-müşbiǾ fî taĥrîri aĥkâmi’l-MuķniǾ fî fıķhi imâmi’s-sünne Aĥmed b. Ĥanbel adıyla ihtisar etmiştir (nşr. Muhibbüddin el-Hatîb, Kahire, ts.). Bu ihtisar Hanbelî literatüründe önemli bir yere sahip olmuş ve üzerinde çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Haccâvî, esere dair Ĥavâşi’t-Tenķīĥ fi’l-fıķh Ǿalâ meźhebi’l-İmâm Aĥmed b. Ĥanbel adıyla bir hâşiye yazmış (nşr. Yahyâ b. Ahmed el-Cürdî, Kahire 1412/1992; Medine 1416/1995), Takıyyüddin İbnü’n-Neccâr el-Fütûhî de buna bazı ekleme ve çıkarmalarla Müntehe’l-irâdât fî cemǾi’l-MuķniǾ maǾa’t-Tenķīĥ ve’z-ziyâdât isimli kitabını telif etmiştir (I-III, Beyrut, ts., [Buhûtî’nin şerhi Deķāǿiķu üli’n-nühâ ile birlikte], nşr. Abdullah b. İbrâhim ez-Zâhim, [doktora tezi, 1400/1980], el-Câmiatü’l-İslâmiyye, Medine; nşr. Abdülmelik b. Abdullah b. Düheyş, Mekke 1416/1995). Buhûtî, Müntehe’l-irâdât üzerine Deķāǿiķu üli’n-nühâ li-şerĥi’l-Müntehâ adında bir şerh yazmıştır (I-III, Beyrut, ts.; ayrıca bu eser Şerĥu Müntehe’l-irâdât adıyla basılmıştır, I-III, Beyrut, ts.; Riyad 1380/1960; I-IV, Kahire 1319-1320 [Keşşâfü’l-ķınâǾın kenarında]). Ahmed b. Muhammed b. Ahmed eş-Şüveykī, İbn Kudâme’nin el-MuķniǾi ile Merdâvî’nin et-Tenķīĥ’ini et-Tavżîĥ fi’l-cemǾ beyne’l-MuķniǾ ve’t-Tenķīĥ adıyla birleştirmiştir (nşr. Nâsır b. Abdullah b. Abdülazîz el-Meymân, I-III, Mekke 1418/1997). 2. Taĥrîrü’l-menķūl fî tehźîbi Ǿilmi’l-uśûl. Merdâvî 877’de (1472) kaleme aldığı, Hanbelî mezhebinin temel usul kitaplarından biri olan eserini et-Taĥbîr fî şerĥi’t-Taĥrîr adıyla şerhetmiştir (nşr. Abdurrahman b. Abdullah el-Cibrîn, İvaz b. Muhammed el-Karanî ve Ahmed b. Muhammed b. Sâlih es-Serrâh, I-VIII, Riyad 1421/2000). Takıyyüddin İbnü’n-Neccâr, kitabı önce Muħtaśarü’t-Taĥrîr (el-Kevkebü’l-münîr) adıyla ihtisar etmiş, daha sonra el-Muĥteberü’l-mübteker şerĥu’l-Muħtaśar (Şerĥu’l-Kevkebi’l-münîr) ismiyle üzerine bir şerh yazmıştır. Bu şerhi Muhammed Hâmid el-Fıkī neşretmişse de (Kahire 1372/1953) neşir eksik bir nüshadan yapıldığı için eserin ancak üçte biri kadardır. Muhammed ez-Zühaylî ve Nezîh Hammâd çeşitli nüshalarına dayanarak geniş dipnotlar, hâşiyeler ve çeşitli fihristler ilâvesiyle eserin ilmî neşrini gerçekleştirmişlerdir (I-IV, Dımaşk 1400-1402/1980-1982). 3. Taśĥîĥu’l-fürûǾ. İbn Müflih’in Kitâbü’l-FürûǾ adlı eserini tamamlayıcı nitelikte bir çalışma olup Ali b. Abdullah Âl-i Sânî (Katar 1379/1960) ve Abdüssettâr Ahmed Ferrâc (Kahire 1388/1967, Şemseddin İbn Müflih’in Kitâbü’l-FürûǾu ile birlikte) tarafından yayımlanmış, ikincisini daha sonra Abdüllatîf Muhammed es-Sübkî tashih etmiştir (Beyrut 1402/1982, 1405/1985). Bunların dışında kaynaklarda Merdâvî’nin el-Künûzü (el-Ĥuśûnü)’l-muǾaddetü’l-vâķıye min külli şidde (dua ve evrâdla ilgili), Şerĥu’l-Âdâb, el-Menhelü’l-Ǿaźbü’l-ġazîr fî mevlidi’l-Hâdi’l-Beşîri’n-Neźîr, el-Menhelü’l-Ǿaźb fî şerĥi esmâǿi’r-rab adlı eserlerinin bulunduğu belirtilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Ali b. Süleyman el-Merdâvî, el-İnśâf fî maǾrifeti’r-râciĥ mine’l-ħilâf (nşr. M. Hâmid el-Fıkī), Beyrut 1406/1986, neşredenin girişi, I, 3-5; a.mlf., Taśĥîĥu’l-fürûǾ (İbn Müflih, Kitâbü’l-FürûǾ içinde, nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc), Beyrut 1405/1985, neşredenin girişi, I, 8-21; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, V, 225-227; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Dımaşk 1370/1951, II, 108, 126; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Menhecü’l-aĥmed (nşr. Abdülkādir el-Arnaût - Hasan İsmâil Merve), Beyrut 1997, V, 290-298; a.mlf., ed-Dürrü’l-münađđad fî źikri aśĥâbi’l-İmâm Aĥmed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Kahire 1412/1992, II, 682-683; Keşfü’ž-žunûn, I, 357; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, VII, 340-341; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, I, 446; İbn Humeyd, es-Süĥubü’l-vâbile Ǿalâ đarâǿiĥi’l-Ĥanâbile (nşr. Bekir b. Abdullah Ebû Zeyd - Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn), Beyrut 1416/1996, II, 739-743; Muhammed eş-Şattî, Muħtaśaru Ŧabaķāti’l-Ĥanâbile (nşr. Fevvâz ez-Zemerlî), Beyrut 1406/1986, s. 76-77; Abdülkādir Bedrân, el-Medħal ilâ meźhebi’l-İmâm Aĥmed b. Ĥanbel (nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî), Beyrut 1405/1985, s. 409, 434, 439-441, 461; Brockelmann, GAL Suppl., II, 130; Îżâĥu’l-meknûn, I, 134, 331; II, 389, 450, 594; Abdülvehhâb İbrâhim Ebû Süleyman, Kitâbetü’l-baĥŝi’l-Ǿilmî, Cidde 1403/1983, s. 375-378; Kâmil Cemîl el-Aselî, “Mücîrüddîn el-ǾUleymî el-Ĥanbelî: Müǿerriħu’l-Ķudüs, naśśun cedîd Ǿan ĥayâtih ve naśśu źeyli kitâbihi’l-Ünsi’l-celîl”, Dirâsât, XII/8, Amman 1405/1985, s. 122; Ferhat Koca, “Hanbelî Mezhebi”, DİA, XV, 531, 541-542.

Ferhat Koca