MEHMED EFENDİ, Lâlezârî
(ö. 1149/1736-37)
III. Ahmed döneminde çiçekçiler şeyhi ve Mîzânü’l-ezhâr adlı risâlenin yazarı.
Tefsîrî Ahmed Efendi’nin oğlu olup hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Osmanlı tarihinde bir dönem çok ilgi çeken lâlenin yetiştirilmesindeki bilgi ve becerisinden dolayı kendisine Lâlezârî unvanı verilmiştir. III. Ahmed tarafından 1137’de (1724-25) serşükûfeciliğe tayin edildiği ve aşırı talep sebebiyle artan lâle fiyatlarının düzenlenmesi görevinin kendisine verildiği bilinmektedir. İstanbul kadısı Kethüdâzâde Mehmed Efendi’ye gönderilen bir fermanla bütün şükûfecilerin Mehmed Lâlezârî tarafından düzenlenen narha uymaları, narhtan fazla fiyatla alışverişe cesaret edenlerin çiçeklerinin müsadere edilip kendilerinin sürgüne gönderileceği bildirildi. 27 Şevval 1138’de (28 Haziran 1726) düzenlenen bu narhla ilgili kayıtlar İstanbul kadılığına ait sicil defterlerinde bulunmaktadır. Defterde 239 adet lâle ismi yer almakta ve lâleler en pahalısından başlanarak kıymetlerine göre sıralanmaktadır. Bu listeye göre lâle fiyatları 6 akçe ile 50 kuruş arasında değişmektedir. Lâlezârî Mehmed Efendi İstanbul’da vefat etti. Mezarı babası tarafından tamir ettirilen, kendisinin de minberini yaptırdığı Lâlezâr Mescidi’nin hazîresindedir. Mehmed Efendi’nin tesbit ettiği lâle cinslerinin sayısının 100’den fazla olduğu ve bunlardan bir kısmının isimlerinin bizzat Sadrazam Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa tarafından konulduğu kaydedilmektedir.
Mehmed Efendi Risâle-i Lâle el-Müsemmâ bi-Mîzâni’l-ezhâr adlı bir eser kaleme almıştır. İyi bir lâlenin nasıl yetiştirileceğini anlatan risâlede bir lâlede bulunması gereken yirmi kadar vasıf sayılmakta, lâlenin ekiminin nasıl yapılacağı ve toprağının sahip olması gereken nitelikler kaydedilmektedir. Eserin çeşitli yazma nüshaları mevcuttur (Âtıf Efendi Ktp., nr. 2127; Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, Tabîiyye, nr. 163, 174; İÜ Ktp., TY, nr. 9853; Köprülü Ktp., Mehmed Âsım Bey, nr. 481; Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 1272). Mîzânü’l-ezhâr Heinrich Friedrich von Diez tarafından Almanca’ya tercüme edilmiş (Tulpen und Narcissen-Bou in der Turkey, Halle-Berlin 1815), W. S. Murray tarafından Almanca’dan İngilizce’ye çevrilip kısaltılarak The Habit of Flowers adıyla yayımlanmıştır (Baytop, s. 4, 14).
BİBLİYOGRAFYA:
BA, MD, nr. 134, s. 190; Çelebizâde Âsım, Târih, İstanbul 1282, s. 415-416; Ayvansarâyî, Hadîkatü’l-cevâmi‘, I, 190; Ahmed Refik Altınay, Lâle Devri (s.nşr. Dursun Gürlek), İstanbul 1997, s. 44; Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV/1, s. 168-169; Turhan Baytop, İstanbul Lalesi, Ankara 1992, s. 4, 14; Feyzullah Dayıgil, “İstanbul Çinilerinde Lâle”, VD, I (1938), s. 83-90; M. Münir Aktepe, “Damad İbrahim Paşa Devrinde Lâle”, TD, sy. 7 (1952), s. 85-126; sy. 8 (1953), s. 85-104; sy. 9 (1954), s. 23-38; a.mlf., “Mehmed Efendi”, İA, VII, 579.
Tahsin Özcan