MECMAU’l-LUGATİ’l-ARABİYYE
(مجمع اللغة العربيّة)
Şam’da Arap dili ve edebiyatına dair ilmî çalışmalar yapan kurum.
1919’da el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî adıyla kuruldu. Başlangıçta sekiz olan üye sayısı kısa bir müddet sonra yirmiye, bugün ise altmışa ulaşmıştır; kurumun ayrıca 200 kadar muhabir üyesi vardır. Müessesenin kurucusu ve ilk başkanı Muhammed Kürd Ali, ikinci başkanı Halîl Merdem, üçüncü başkanı Emîr Mustafa eş-Şihâbî’dir. Başlıca amaçları şunlardı: Arap diliyle bu dilin çağımızdaki durumunu incelemek, Arap edebiyatını yaymak ve yazma eserleri neşretmek, Avrupa dillerinde yazılmış ilim, sanat ve bilim kitaplarını Arapça’ya kazandırmak, bir genel kütüphane kurup yazma ve basma eserleri bir araya getirmek, müze tesis ederek Arapça ve diğer dillerle olan tarihî eserleri burada toplamak, bir dergi çıkarmak.
Kurum, Türkçe’nin hâkim olduğu devlet dairelerinin dilini ıslah etme yolunda resmî dildeki birçok kelimeyi değiştirmiş, yenileştirdiği kelime, deyim ve terimlerin yaygınlaşması için hükümetle basından yardım talep etmiştir. Arap dilinin öğretim kurumlarındaki durumuyla ilgilenerek okul kitaplarının dilini kontrol etmiş, sadece onayladığı kitapların okutulmasına izin vermiştir. Bu arada yazı dilini ve Arap edebiyatını yaygın hale getirmek amacıyla bir edebiyat fakültesinin kurulması projesini hazırlamıştır. Ayrıca çeşitli alanlarda yurt dışından davet ettiği uzmanlara yirmi beş yıl boyunca konferanslar verdirmiş, bunların büyük bir kısmını yayımlamıştır.
Daha çok Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’den esinlenerek Dârü’l-kütübi’l-Arabiyye adıyla bir kütüphane oluşturan kurum, bu iş için tahsis edilen Zâhiriyye binasını düzenleyip yazma ve basma eserleri toplayarak kataloglarını hazırlamış, bir müze kurup Arapça ve diğer dillerle yazılan eski eserleri burada toplamıştır. Ayrıca tarihî eserler için geziler düzenlemiş, kazı çalışmaları yaptırmış, bunun için de bir müze açmış, müze 1937’de Âsârü’l-âmme Müdürlüğü’ne bağlanmıştır.
Kurumun 1921’de Mecelletü’l-mecmaǾi’l-Ǿilmiyyi’l-ǾArabî adıyla çıkarmaya başladığı dergi 1931 yılına kadar ayda bir, 1949’a kadar iki ayda bir, bu tarihten sonra üç ayda bir neşredilmiştir.
1966’dan (XLI. cilt) itibaren Mecelletü MecmaǾi’l-luġati’l-ǾArabiyye adıyla yayımına devam eden dergi Ocak 2002’de LXXVII. cildini neşretmiştir.
Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye, 1925 yılından itibaren Arap dili ve edebiyatı başta olmak üzere çeşitli dallarda birçok eserin tahkik ve basımını gerçekleştirmiştir. 1947’den sonra Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye ve diğer kütüphanelere ait yazmaların kataloglarını ve indekslerini hazırlayıp bastırmış, uzmanlarına verdirdiği konferansları yayımlamıştır. Kurumun klasik eserle ilgili olarak gerçekleştirdiği neşirlerin bazıları şunlardır: Ebû Ali Muhassin et-Tenûhî, Nişvârü’l-muĥâđara (nşr. Margoliouth, Dımaşk 1930, VIII. cilt, 1942, II. cilt); Zahîrüddin Ali b. Zeyd el-Beyhakī, Târîħu ĥukemâǿi’l-İslâm (nşr. M. Kürd Ali, Dımaşk 1946); Dîvânü İbn ǾUneyn (nşr. Halîl Merdem Bek, Dımaşk 1946); Sadreddin el-Kengrâvî el-İstanbûlî, el-Mûfî fi’n-naĥvi’l-Kûfî (nşr. M. Behcet el-Baytâr, Dımaşk 1950); Dîvânü İbn Ĥayyûs (nşr. Halîl Merdem Bek, Dımaşk 1951, I-II); Selâhaddin Halîl b. Aybey es-Safedî, Ümerâǿü Dımaşķ fi’l-İslâm (nşr. Salâhaddin el-Müneccid, Dımaşk 1955); Risâletü İbn Fażlân (fî vaśfi’r-riĥleti ilâ bilâdi’t-Türk ve’l-Hażar ve’r-Rûs ve’s-Seķālibe, nşr. Sâmî ed-Dehhân, Dımaşk 1959); İbn Bâcce el-Endelüsî, Kitâbü’n-Nefs (nşr. M. Sagīr Hasan el-Ma‘sûmî, Dımaşk 1960; kurumun 1921-1993 yılları arasında gerçekleştirdiği yayımların tamamı için bk. M. Mutî‘ el-Hâfız, s. 5-58).
BİBLİYOGRAFYA:
R. Hamzaoui, L’Académie arabe de Damas et le problème de la modernisation de la langue arabe, Leiden 1965, tür.yer.; İbrâhim Medkûr, MecmaǾu’l-luġati’l-ǾArabiyye fî Ǿîdihi’l-ħamsîn maǾa’l-ħâlidîn, Kahire 1401/1981, s. 17-21; a.mlf., “MecmaǾu Dımaşķ fî Ǿîdihi’ź-źehebî”, MMLA, XXVI (1390/1970), s. 12-17; Afîf Abdurrahman, el-Cühûdü’l-luġaviyye ħilâle’l-karni’r-râbiǾ Ǿaşer el-hicrî, Riyad 1403/1983, s. 23-32; Şevkī Dayf, MecmaǾu’l-luġati’l-ǾArabiyye fî ħamsîne Ǿâmen, Kahire 1404/1984, s. 9-12; Adnân el-Hatîb, el-ǾÎdü’ź-źehebî li-MecmaǾi’l-luġati’l-ǾArabiyye: 1934-1984, Dımaşk 1986, tür.yer.; ed-Delîlü’l-Ǿâmm li’l-MecmaǾi’l-Ǿilmiyyi’l-Ǿâlî bi-Dımaşķ, Dımaşk 1990, tür.yer.; M. Mutî‘ el-Hâfız, MaŧbûǾâtü MecmaǾi’l-luġati’l-ǾArabiyye bi-Dımaşķ: 1921-1983 [1993], Dımaşk, ts. (Matbaatü Hâlid b. Velîd), s. 5-58; H. Laoust - Sami Dahān, “L’oeuvre de l’Académie arabe de Damas: 1921-1950”, BEO, XIII (1949-51), s. 161-215; Mustafa L. Bilge, “Şam İlimler Akademisi”, İTED, VII/2 (1978), s. 289-298; Riyâz Murâd, “Min târîħi’l-MecmaǾ”, MMLADm., LXXI (1416/1996), s. 49-63; İhsan en-Nas, “Mecelletü MecmaǾi’l-luġati’l-ǾArabiyye”, a.e., LXXI (1416/1996), s. 105-116.
Muhammed Harb