MÂZİNÎ, İbrâhim Abdülkādir
(إبراهيم عبد القادر المازني)
İbrâhîm b. Muhammed b. Abdilkādir el-Māzinî (1890-1949)
Mısırlı roman ve kısa hikâye yazarı, gazeteci.
19 Ağustos 1890 tarihinde Kahire’de doğdu. Ailesi Mısır’da Menûfiye’nin Kūmümâzin mevkiinden geldiği için Mâzinî nisbesiyle tanındı. Orta öğreniminden sonra önce tıp, ardından hukuk fakültesine kaydolduysa da bu fakültelere devam etmeyip 1907’de yüksek öğretmen okuluna girdi. Bu dönemden itibaren Câhiz, Müberred, Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Ebû Ali el-Kālî ve Abdülkāhir el-Cürcânî gibi Arap edebiyatının otoritelerine ait belli başlı kaynakları, ayrıca İbnü’r-Rûmî, Mütenebbî, Şerîf er-Radî, Ebü’l-Alâ el-Maarrî gibi eski Arap şairlerinin divanlarını inceledi. Aynı zamanda İngilizce’sini geliştirdi ve İngiliz edebiyatına karşı ilgi duymaya başladı. İngilizce’den Arapça’ya yapılan bazı çevirilerin yanı sıra İngiliz edebiyatının meşhur simaları ile şiir ve edebiyat eleştirmenlerinin eserlerini okudu.
Yüksek öğretmen okulundan mezun olduktan sonra (1909) liselerde ve Kahire Akademisi’nde İngilizce öğretmenliği yaptı. 1914 yılında resmî görevinden ayrılarak özel liselerde öğretmenliğinin yanı sıra idarî görevler üstlendi. Bu dönemde Muhammed Ferîd Vecdî, Abbas Mahmûd el-Akkād, Ahmed Hasan ez-Zeyyât gibi ediplerle birlikte çalıştı. 1917’de öğretmenliği bırakıp kendini tamamıyla gazeteciliğe verdi. Önce Vâdi’n-Nîl gazetesinde mütercim ve redaktör olarak çalıştı (1918). Ardından el-Efkâr, el-Aħbâr, el-Ehrâm, es-Siyâse, el-Belâġ, el-Esâs, er-Risâle, el-Hilâl, Rûzü’l-Yûsuf gibi gazete ve dergilerde yazılar yazmaya başladı. 1926’da el-ÜsbûǾ dergisini çıkardı.
Mâzinî’nin yüksek öğretmen okulundaki öğrenciliği sırasında Arap ve Batı edebiyatları üzerinde yaptığı çalışmalar ona çağdaşı olduğu ediplerden farklı bir hayat görüşü kazandırdı. Şiir, makale, hikâye, roman ve edebî tenkit gibi türler üzerinde yeni düşünceler ortaya koymasına ve değerlendirmeler yapmasına imkân hazırladı. Mâzinî burada, daha sonraki yıllarda modern Mısır şiirinin en önemli simaları arasında yer alacak olan Abdurrahman Şükrî ile arkadaş oldu. Böylece o zamana kadar Ahmed Lutfî es-Seyyid, Tâhâ Hüseyin ve Muhammed Hüseyin Heykel’in temsil ettiği modernist Fransız şiir ve edebiyat ekolünün yanında Mâzinî, Akkād ve Abdurrahman Şükrî tarafından tesis edilen modernist İngiliz ekolü ortaya çıktı. “Divan grubu” adı verilen bu ekolün amacı Batı lirizmine uygun şiirler yazmaktı. Akkād ile birlikte şiir eleştirisine dair yazdıkları ed-Dîvân adlı eserde Mâzinî Araplar’da şiirin zayıf olduğunu iddia ediyordu. Bunun sebebini de Araplar’ın üzerinde yaşadığı coğrafya ile bu coğrafyanın onlara kazandırdığı karakter özelliklerine bağlıyordu. Ona göre çölün katılığı, kuruluğu, sıcaklığı ve çoraklığı Araplar’ın duygu ve düşüncelerine de yansımış, bundan dolayı şiirleri genellikle anlam bakımından kuru, tema bakımındansa sınırlı kalmıştı. Arap şiirindeki zayıflığın ikinci sebebi bu milletin Sâmî ırka mensup oluşuydu. Çünkü Mâzinî Sâmî ırkı şiirde zayıf buluyor, Ârî ırka mensup milletlerin ise daha güçlü olduğuna inanıyordu. Ardından roman yazmaya yönelen Mâzinî’nin en tanınmış romanı İbrâhîm el-Kâtib’dir. Kendisine ödül kazandıran bu çalışması, Muhammed Hüseyin Heykel’in 1913 yılında yayımlanan Zeyneb adlı eserinden sonra Mısır romancılığının gelişmesinde büyük bir merhale olarak kabul edilir. Edebiyatın çeşitli dallarında ortaya koyduğu orijinal çalışmalarıyla Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye’ye üye seçilen Mâzinî 10 Ağustos 1949 tarihinde Kahire’de vefat etti.
Eserleri. Şiir ve Edebiyat Eleştirisi. 1. eş-ŞiǾr ġāyâtühû ve vesâǿiŧuh (Kahire 1915, 1986). 2. ŞiǾru Ĥâfıž (Kahire 1915). Şiirlerindeki duygularında gerçekçi ve samimi olmadığını söylediği Mısırlı şair Hâfız İbrâhim’e yönelik bir eleştiridir. 3. ed-Dîvân (Abbas Mahmûd el-Akkād ile birlikte, Kahire 1921). 4. Ĥaśâdü’l-heşîm (Kahire 1924, 1932, 1948). Makalelerinden seçmeleri ihtiva eder. 5. Ķabżu’r-rîĥ (Kahire 1927; Beyrut 1975). Tâhâ Hüseyin’in eş-ŞiǾrü’l-Câhilî ve Ĥadîŝü’l-erbiǾâǿ adlı eserlerinin eleştirisine dair makalelerini kapsamaktadır. 6. Śundûķu’d-dünyâ (Kahire 1929). Siyasî makalelerini içermektedir. 7. Beşşâr b. Bürd (Kahire 1944). Şairin hayatı, şiirlerinin tahlil, değerlendirme ve eleştirisine dairdir. Romanları ve Tiyatro Eserleri. 1. İbrâhîm el-Kâtib (Kahire 1931). Halk dilinden uzak durmanın ve modern yazı dilini kullanmanın önemi vurgulanan romanda olaylar yazar İbrâhim ile hastahanede tanıştığı bir hemşire arasındaki duygusal ilişkiler etrafında gelişir. 2. İbrâhîmü’ŝ-ŝânî (Kahire 1943; Beyrut 1975). 3. Ġarîzetü’l-Merǿe ev ĥükmü’ŧ-ŧâǾa (Kahire 1930, 1935). Mısırlı kadının sosyal sorunlarını ele alan bir tiyatro eseridir. Diğer Eserleri. 1. Dîvânü şiǾr (I-II, Kahire 1917). İki bölümden meydana gelen divanın birinci kısmında şairin özgün şiirleri, ikinci kısımda bazı İngiliz şairlerini taklit ederek yazdığı manzumeler yer alır. 2. Riĥle ile’l-Ĥicâz (Kahire 1930). 3. Muħtârât min edebi’l-Mâzinî (Kahire 1961).
Mâzinî 1935-1943 yılları arasında kırkı aşkın kısa hikâye kaleme alıp yayımlamıştır. Bunlardan bazıları müstakil birer kitap konusu olduğu gibi Fi’ŧ-ŧarîķ’te (Kahire 1937, 1957) otuz dört kısa hikâye yer almıştır. Mâzinî’nin ayrıca İngilizce’den muhtelif çevirileri vardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Brockelmann, GAL Suppl., III, 157-164; Şevkī Dayf, el-Edebü’l-ǾArabiyyü’l-muǾâśır, Kahire 1961, s. 261-269; Hamdî es-Sekkût, The Egyptian Novel and its Main Trends 1913-1952, Cairo 1971, s. 22-27; a.mlf. - Johns, AǾlâmü’l-edebi’l-muǾâśır fî Mıśr: İbrâhîm ǾAbdülķādir el-Mâzinî, Kahire 1987; H. Kilpatrick, The Modern Egyptian Novel, London 1974, s. 26-30; M. M. el-Badawî, Critical Perspectives, Cambridge 1975, s. 84-92, 105-109; a.mlf., “al-Māzinī the Novelist”, JAL, IV (1973), s. 112-145; S. K. Jayyusi, Trends and Movements, Leiden 1977, s. 152-163; Ahmed İsmailoviç, Felsefetü’l-istişrâķ ve eŝeruhâ fi’l-edebi’l-ǾArabiyyi’l-muǾâśır, Kahire 1980, s. 373-380; Enver el-Cündî, AǾlâmü’l-ķarni’r-râbiǾ Ǿaşer el-hicrî, Kahire 1981, I, 327-335; Ali B. Jad, Form and Technique in the Egyptian Novel 1912-1971, London 1983, s. 45-50, 88-89, 115-127; J. Brugman, An Introduction to the History of Modern Arabic Literature in Egypt, Leiden 1984, s. 138-147; Hannâ el-Fâhûrî, el-Mûcez fi’l-edebi’l-ǾArabî ve târîħih, Beyrut 1985, IV, 395-413; R. Allen, Modern Arabic Literature, New York 1987, s. 214-219; a.mlf., “al-Māzinī”, Encyclopedia of Arabic Literature (ed. J. S. Meisami - P. Starkey), London 1998, II, 521-522; M. E. Saussey, “Ibrāhīm al-Māzinī et son Roman d’Ibrāhīm”, BEO, II (1932), s. 145-177; Müncî eş-Şemlî, “el-Mâzinî nâķıden fî Ĥaśâdi’l-heşîm”, Ĥavliyyâtü’l-CâmiǾati’t-Tûnisiyye, sy. 7, Tunus 1970, s. 7-20, 21-34; Ch. Vial, “al-Māzinī”, EI² (İng.), VI, 955-958.
Erol Ayyıldız