MA‘BED b. VEHB
(معبد بن وهب)
Ebû Abbâd Ma‘bed b. Vehb el-Yaktînî (ö. 126/744)
Emevîler devrinde yaşayan mûsikişinas.
Medine’de doğdu ve orada yetişti. Babasının adı Katan olarak da bilinir. Benî Mahzûm kabilesinden Katanoğulları’nın yahut Âs b. Vâkısa el-Mahzûmî’nin veya Muâviye b. Ebû Süfyân’ın âzatlısı olduğuna dair rivayetler de bulunmaktadır. Habeşli bir kölenin oğlu olan Ma‘bed, kendi ifadesine göre gençlik yıllarında koyun güderken rüyasında ilham olarak algıladığı şarkıların tesiriyle mûsikiye başladı. Daha sonra Neşîd el-Fârisî, Cemîle es-Sülemiyye, Sâib Hâsir gibi Medineli mûsikişinaslar yanında bazı Mekkeli müzisyenlerden de ders alarak kendini yetiştirdi.
Medine’nin ileri gelenlerinden başka dönemin devlet büyüklerinden de yakın ilgi gören Ma‘bed özellikle Abdülmelik b. Mervân, I. Velîd, II. Yezîd ve II. Velîd’in saraylarındaki mûsiki toplantılarının en önemli mugannîleri arasında yer aldı. Abdülmelik b. Mervân zamanında (675-705) Mekke’de İbn Safvân tarafından düzenlenen bir şarkı yarışmasını kazanarak şöhretini daha da arttırmasının ardından İbn Süreyc, Garîz gibi dönemin meşhur mûsikişinaslarıyla beraber anılmaya başlandı. Yezîd b. Abdülmelik’le bir sohbet esnasında halifenin İbn Süreyc’in eserlerinde bir yumuşaklığın, Ma‘bed’in eserlerinde ise bir metanet ve sağlamlığın dikkat çektiğini söylemesi üzerine Ma‘bed, İbn Süreyc’in hafif ve yumuşak olan remel ve hezec ritimlerini kullanan Tuveys’in talebesi olduğunu, kendisinin sakīl ritimlerinin önemli simalarından hocası Sâib Hâsir’in yolunu takip ettiğini ifade etmiştir. Ma‘bed’i genç yaşlarında dinleyen İbn Süreyc ile Garîz’in onun ileride büyük bir sanatkâr olacağını belirttikleri söylenir. Ayrıca II. Velîd’in Ma‘bed’i “asrın mûsiki üstadı” tayin ettiği nakledilir. İbn Süreyc’in ölümü üzerine (98/716 [?]) başmugannî olan Ma‘bed, II. Velîd’in tahta çıktığı yıllarda (743) iki defa saraya davet edilip burada büyük ilgi gördü ve son davet esnasında felç geçirerek vefat etti. Cenaze merasiminde Ma‘bed’in öğrencilerinden muganniye Sellâme el-Kas onun bir mersiyesini okumuştur.
İshak el-Mevsılî’ye göre İbn Süreyc, İbn Muhriz ve Mâlik b. Ebü’s-Semh ile birlikte dönemin en ünlü dört sanatkârından biri olan Ma‘bed b. Vehb aynı zamanda Medineli sanatçıların üstadı ve önderiydi. Medineli bir şair mûsiki sanatının en iyi icracılarının Tuveys ve İbn Süreyc olduğunu, ancak Ma‘bed’in bu ikisinin de üstünde bulunduğunu söylemiştir. Eserlerinde Arap mûsikisinde çok görülen sakīl ritmini büyük bir ustalıkla kullanan Ma‘bed’in besteleri içinde en meşhurları “Müdün” (Husûn) adlı yedi şarkı ile “Ma‘bedât” diye anılan diğer beş şarkısıdır. Ma‘bed, meşhur kumandan Kuteybe b. Müslim’in Horasan’da ulaşılması zor yedi kaleyi veya yedi şehri fethine âdeta nazîre olarak bestelediği bu yedi şarkının icrasının o kaleleri fethetmekten çok daha zor olduğunu, ayrıca bestelediği eserlerin icrasının ancak çok kuvvetli müzisyenlerce gerçekleştirilebileceğini söyler.
Eserlerinin güftelerini kendi şiirlerinin yanı sıra A‘şâ, Ömer b. Ebû Rebîa, Velîd b. Zeyd, İbn Ebû Zâid, Şemmâh b. Dırâr, Küseyyir ve Antere gibi ünlü şairlerin şiirlerinden seçmiştir. Yetiştirdiği öğrenciler arasında Mâlik b. Ebü’s-Semh’in dışında Muhammed b. Âişe, Yûnus el-Kâtib, Sellâme el-Kas, Habbâbe, Hakem el-Vâdî, Dehmân ve Siyyât gibi mûsikişinaslar sayılabilir. Delâl, İbrâhim el-Mevsılî, İbn Âişe gibi mûsikişinaslar Ma‘bed’in eserlerini seslendirmişlerdir. İshak el-Mevsılî Kitâbü Eġānîǿi MaǾbed ve Kitâbü Aħbâri MaǾbed ve’bni Süreyc ve eġānîhimâ adıyla iki eser kaleme almıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
Câhiz, el-Bursân ve’l-Ǿurcân (nşr. Abdüsselâm M. Hârûn), Beyrut 1410/1990, s. 450; Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eġānî, Beyrut 1407/1986, XIV, 115-119; Ebû İshak el-Husrî, CemǾu’l-cevâhir fi’l-mülaĥ ve’n-nevâdir (nşr. Abdülazîz Büşrâ - Mustafa Muhammed), Kahire, ts., s. 41; İbn Hallikân, Vefeyât, I, 463; III, 437, 506; İbn Manzûr, Muħtârü’l-Eġānî (nşr. İbrâhim el-Ebyârî v.dğr), Kahire 1385/1965, VI, 23-24, 25-29, 178-180; IX, 356-368; Nüveyrî, Nihâyetü’l-ereb, IV, 262-267; V, 13-17; H. G. Farmer, A History of Arabian Music, London 1929, s. 63-64; a.mlf. - [E. Neubauer], “MaǾbad b. Wahb”, EI² (İng.), V, 936-937; Şevkī Dayf, eş-ŞiǾr ve’l-ġınâǿ fi’l-Medîne ve Mekke liǾaśri Benî Ümeyye, Kahire 1976, s. 58-60; Ali el-Useylî el-Âmilî, el-Ġınâǿ fi’l-İslâm, Beyrut 1404/1984, s. 58-68; Abdülemîr Ali Mühennâ, Aħbârü’l-muġannîn ve’l-muġanniyât, Beyrut 1990, s. 295-306; Semîr Şeyhânî, Eşherü’l-muġannîn Ǿinde’l-ǾArab ve nevâdirihim, Beyrut 1413/1992, s. 9-16; E. K. Rowson, “The Efemnates of Early Medina”, JAOS, III/4 (1991), s. 681, 687; Ronart, CEAC, s. 330; Fuat Günel, “İbn Âişe”, DİA, XIX, 299; a.mlf., “İbn Süreyc, Ubeydullah”, a.e., XX, 366.
Fuat Günel