KREŞEVLYAKOVİÇ, Hamdiya
(1888-1959)
Boşnak asıllı tarihçi ve âlim.
17 Eylül 1888’de Saraybosna’da doğdu. Rüşdiyeyi, Ticaret Meslek Okulu’nu (Trgovačka Škola) ve Öğretmen Okulu’nu (Učiteljska Škola) Saraybosna’da tamamladı. 1912’de aynı şehirdeki bir ilkokulda öğretmenlik görevine başladı. 1918’de I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Saraybosna’daki ekonomik krizden dolayı Saraybosna ilkokulları öğrencileri geçici olarak Vinkovci’ye (Hırvatistan) nakledilince 1919 yılının ortalarına kadar orada ikamet etti ve daha sonra Saraybosna’ya döndü. Önce Ticaret Meslek Okulu’nda, ardından Öğretmen Okulu’nda hoca oldu, burada 1929’un sonuna kadar görev yaptı. Aynı yıl içinde Surdulica’ya (Doğu Sırbistan) gönderilmesi kararına itiraz edip bu görevi kabul etmedi. 1932’de emekliye ayrıldı. 1941’de yeniden Öğretmen Okulu’na hoca olarak tayin edildi. 1945 yılında Saraybosna’daki İkinci Erkek Lisesi’nde (Druga Muška Gimnazija u Sarajevu) hocalığını sürdürdü. 1947’de kurulan Bosna-Hersek Tarihî Eserleri Devlet Koruma Derneği’nin (Zemaljski Zavod za Zaštitu Spomenika Kulture Bosne i Hercegovine) ilmî danışmanı oldu. Buradaki görevi ölümüne kadar devam etti. Çeşitli yerlerde yayımladığı makaleleri dolayısıyla 1939’da Zagreb’deki Yugoslavya İlimler ve Sanatlar Akademisi’nin (Jugoslavenska Akademija Znanosti i Umjetnosti-Zagreb [JAZU]) müellif kadrosuna alındı. Böyle bir kadro ilk defa Boşnak asıllı bir müslümana veriliyordu. Bugünkü Bosna-Hersek İlimler ve Sanatlar Akademisi’nin (Akademija Nauka i Umjetnosti Bosne i Hercegovine [ANU BiH]) nüvesi olan ve 1952’de kurulan Bosna-Hersek İlmî Derneği’nin (Naučno Društvo Republike Bosne i Hercegovine) dâimî üyeliğini kazanıp müessesenin başkan yardımcılığı görevini de üstlendi. Ağustos 1959’da Saraybosna’da vefat etti.
Bosna-Hersek tarihiyle ilgili çalışmalar yapan Kreşevlyakoviç, Osmanlı tarihi ve özellikle Saraybosna hakkında eserler kaleme almıştır. Bu konularda arşiv araştırmaları yapması ve Saraybosna Şeriat Mahkemesi sicillerini gözden geçirmesi kendisine bu sahada öncülük rolü kazandırmıştır. Bilhassa muhtelif şehir ve yerleşim birimleri hakkında hazırladığı monografiler o dönemin Bosna-Hersek tarihi için önemlidir. Türkçe ve Almanca da bilen Kreşevlyakoviç’in ilmî dergilerde 350’yi aşkın makalesi yayımlanmış, Hrvatska Enciklopedija’da çeşitli maddeler yazmıştır (Zagreb 1941, I, 8, 105; Zagreb 1942, IV, 395).
Eserleri. Esnafi i Obrti u Bosni i Hercegovini 1463-1878 (1463-1878 yılları arasında Bosna-Hersek’te esnaf ve zanaatlar) (Zagreb 1935; 2. bs., Sarajevo 1961); Hamami u Bosni i Hercegovini 1462-1916 (1462-1916 yıllarında Bosna-Hersek’te hamamlar) (Beograd 1937); Vodovodi i Gradnje na Vodi u Starom Sarajevu (eski Saraybosna’da su kanalizasyonu ve sular üzerindeki tesisler) (Sarajevo 1939); Kapetanije u Bosni i Hercegovini (Bosna-Hersek’teki kaptanlıklar) (Sarajevo 1954, 1982); Hanovi i Karavansaraji u Bosni i Hercegovini (Bosna-Hersek’teki hanlar ve kervansaraylar) (Sarajevo 1957); Vojno-Geografski Opis Bosne Pred Dubicki Rat od 1785. Godine (1785’teki Dubica savaşından önce Bosna’nın askerî-coğrafî durumu) (Sarajevo 1957; Hamdija Kapidÿić ile birlikte); Esnafi i Obrti Starom Sarajevu (eski Saraybosna’da esnaflar ve zanaatlar) (Sarajevo 1958); Travnik u Proslosti 1464-1878 (1464-1878 yılları arasında Travnik’in geçmişi) (Travnik 1961; Derviş Korkut ile birlikte); Sarajevo za Vrijeme Austro-Ugarske Uprave (1878-1918) (1878-1918 yıllarında Avusturya-Macaristan idaresinde Sarayevo; Sarajevo 1969).
Bunların dışında daha az hacimdeki bazı eserleri de şunlardır: Kratak Pregled Hrvatske Knjige u Herceg-Bosni od Najstarijih Vremena do Danas (en eski dönemlerden günümüze kadar Hersek-Bosna’da Hırvatça eserlere kısa bir bakış) (Sarajevo 1910, 1912, 1914); Stamparije u Bosni za Turskog Vremena 1529-1878 (1529-1878 yılları arasında Türk döneminde Bosna’daki matbaalar) (Zagreb 1920); Zemljopis Trgovine i Prometa za Trgovacke Skole (Ticaret Meslek okulları için ticaret ve kâr zemini; Sarajevo 1924, 1927); Husein Kapetan Gradas ceviç-Zmaj od Bosne. Uz 100 Godisnjicu Njegovog Pokreta (Hüseyin Kaptan Gradaşçeviç-Bosna kahramanı. Hareketinin 100. yıl dönümü; Sarajevo 1931); Dzevdet Pasina Pisma o Bosni iz 1864 Godine (1864 yılına ait Bosna hakkındaki Cevdet Paşa’nın mektupları) (Sarajevo 1932); Bitka pod Banjom Lukom 4. VIII. 1737 (4 Ağustos 1737’de Banyaluka savaşı) (Sarajevo 1939); Cengici-Prilog Proucavanju Feudalizma u Bosni i Hercegovini (Çengiç Beyleri - Bosna-Hersek’teki feodalizm araştırmaları) (Sarajevo 1959; trc. İ. Eren, İstanbul 1960).
Kreşevlyakoviç’in ölümünün 30. yıl dönümü münasebetiyle söz konusu eserlerle çeşitli dergi ve gazetelerdeki makalelerinin büyük bir kısmı Avdo Sučeska ve Enes Pelidija tarafından baskıya hazırlanmış ve Kresevljakovic Hamdija-Izabrana Djela I-IV adı altında Saraybosna’da Biblioteka Kulturno Nasljede serisi içerisinde neşredilmiştir (Veselin Masleša, Sarajevo 1991).
BİBLİYOGRAFYA:
Alija Bejtić, “Kreševljaković Hamdija”, Sveznadar, Zagreb 1954, s. 362; Hamid Begić, “Kreševljaković Hamdija”, Leksikon Pisaca Jugoslavije, Novi Sad 1987, III, 426; A. Sučeska-Enes Pelidija, Kreševljakovic Hamdija-Izabrana Djela, Sarajevo 1991, I, 5-17; IV, 297-328; Enes Pelidija, “Hamdija Kreševljaković o Svojim Uzorima, Prijatejima i Saradnicima”, Istorijski Zbornik, X/10, Banja Luka 1989, s. 189-193; Mahmud Traljić, Istaknuti Bošnjaci, Sarajevo 1998, s. 168-177; a.mlf., “Hamdija Kreševljaković”, Bilten Društva Bibliotekara Bosne i Hervegovine, V/7, Sarajevo 1959, s. 124-126; Kasim Gujić, “Hamdija Kreševljaković, Bitka pod Banjom Lukom 4. VIII. 1737”, Obzor, LXXVI/244, Sarajevo 1936, s. 244; Alija Nametak, “Naš Akademik”, Novi Behar, XIII, 1/6, Sarajevo 1940, s. 17; a.mlf., “Merhum Hamdija Kreševljaković”, Glasnik VIS, sy. 10-12 (1959), s. 497-503; Edhem Mulabdić, “Hamdija Kreševljaković, Član Jugoslavenske Akademije Znanosti i Umjetnosti u Zagrebu”, Novi Behar, XIII, 1/6 (1939-40), s. 19-20; Muhamed Hadήijahić, “Pabirci iz Zivota i Rada Hamdije Kreševljakovića”, a.e., XIII, 1/6 (1939-40), s. 31-35; “Bibliografija Štampanih Radova Hamdije Kreševljakovića”, Naše Starine, VI, Sarajevo 1959, s. 11-20; Hamdija Kapidήić, “Hamdija Kreševljaković”, Godišnjak Istorijskog Društva Bosne i Hercegovine, X, Sarajevo 1959, s. 413-418; A. Babić, “Hamdija Kreševljaković”, Radovi Naučnog Društva NR Bosne i Hercegovine, XIII, Sarajevo 1960, s. 5-9; Seid Mustafa Traljić, “Hamdija Kreševljaković”, Historijski Zbornik, sy. 1-4, Zagreb 1960, s. 337-340; D. Duričković, “Hamdija Kreševljaković kao Knjiήevni Istoričar”, Godišnjak Instituta za Jezik i Knjizevnost, VII, Sarajevo 1978, s. 233-251.
Enes Pelıdıja