KRENKOW, Fritz
(1872-1952)
Alman asıllı İngiliz şarkiyatçısı.
Kuzey Almanya’da bugünkü Mecklenburg-Vorpommen eyaletinin Schönberg şehrinde doğdu. Orta öğrenimini burada tamamladıktan sonra babasının erken ölümü üzerine ticarete atılarak Lübeck, Bremen ve Berlin’de bulundu. Bu sıralarda çocukluğundan beri ilgi duyduğu dil ve edebiyatla da meşgul olmaya başladı;
bir taraftan Alman şiirini incelerken bir taraftan da klasik ve modern Batı dilleriyle Farsça öğrendi. 1894’te İngiltere’ye gitti ve 1911’de İngiliz vatandaşlığına geçti. Burada ticaret işini yürütürken ilmî çalışmalarını da sürdürdü ve Arapça öğrenerek Arap dili ve edebiyatıyla İslâm dini ve medeniyeti konularında yoğunlaştı. I. Dünya Savaşı’nın başlamasından sonra Avustralya’ya gitti; 1922 sonlarında tekrar İngiltere’ye dönerek eski işinin başına geçti; 1927’de ticaret hayatından tamamen çekilip kendini ilmî çalışmalarına verdi. Herhangi bir üniversite öğrenimi görmemesine rağmen ticaret hayatıyla meşgul olduğu sıralarda yayımladığı ilk makalesiyle (1907) ilmî çevrelere adını duyuran Krenkow 1923 yılında Dâiretü’l-maârifi’l-Osmâniyye’ye, 1927’de Physikalisch-Medizinische Societät’e (Erlangen-Almanya) ve 1928’de Dımaşk’ta el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî’ye üye seçilirken 1929’da Leipzig Üniversitesi tarafından fahrî doktorluk ve aynı yıl Aligarh İslâm Üniversitesi tarafından profesörlük unvanıyla ödüllendirildi. 1930 yılının sonunda Hindistan’ın iklim şartlarına alışamadığı için Aligarh İslâm Üniversitesi İslâmî İlimler Bölümü’ndeki hocalık görevini bırakarak İngiltere’ye döndü. 1931’de Almanya’ya gitti ve davet edildiği Bonn Üniversitesi’nde Arap-Fars dili ve edebiyatları alanında ders vermeye başladı. Ancak eşinin rahatsızlanması üzerine 1934-1935 kış döneminde görevinden ayrılıp İngiltere’ye döndü ve hayatının geri kalan kısmını burada geçirdi. II. Dünya Savaşı’nın ardından sağlık durumu iyice kötüleşti ve ilmî çalışmalarını güçlükle yürütebildi. 7 Haziran 1952’de Cambridge’de öldü. İslâm dinine duyduğu sempatiden dolayı bazan Muhammed Sâlim ismini kullanan Krenkow, kütüphanesini henüz hayatta iken Hamburg’daki Seminar für Geschichte und Kultur des Vorderen Orients’e bağışlamıştı.
Daha çok Arap dili ve edebiyatı alanında yaptığı tahkik ve neşirleriyle tanınan Krenkow, İslâm kültürünün klasikleri arasında yer alan çok sayıda eserin yayımını gerçekleştirmiştir. Özellikle kendisinden önce tahkiki yapılmamış ve yayımlanmamış şiir mecmualarını ve divanları bularak bunları çeşitli nüshalarını karşılaştırmak suretiyle neşretmiş, bir kısmını da Batı dillerine çevirmiştir. Ele aldığı divanlar ve şairleri hakkında ayrıca çeşitli makaleler yazarak bunların Arap edebiyatındaki yerini belirlemeye çalışmıştır. Krenkow’un tek başına veya başkalarıyla birlikte yayımladığı eserler sadece Arap edebiyatı ve şiiriyle sınırlı olmayıp çok çeşitli alanlara yayılmış durumdadır.
Eserleri. Krenkow’un çalışmaları arasında klasik metinlerin neşir ve tercümeleri önemli yer tutar (bir listesi için bk. Necîb el-Akīkī, II, 97-99; Spies, XXXI [1954], s. 234-236). Bunların başlıcaları şunlardır: 1. ŞiǾru’n-NuǾmân b. Beşîr el-Enśârî ve Bekir b. ǾAbdi’l-Ǿazîz b. Ebî Dülef el-İclî (Dehli 1337). “Şarkiyatçılardan birinin kalemiyle” (bi-kalemi ehadi’l-müsteşrikīn) imzasını taşıyan eserde Nu‘mân b. Beşîr el-Ensârî’nin divanı ile Bekir b. Abdülazîz b. Ebû Dülef el-İclî’nin şiirleri birlikte yayımlanmıştır. 2. The Poetical Remains of Muzâhim el-‘Uqailî (Leiden 1920). Müzâhim el-Ukaylî’nin divanının neşri ve İngilizce’ye tercümesidir. 3. Kitâbü’l-Müctenâ (Haydarâbâd 1342/1923). İbn Düreyd’in eserinin neşridir. 4. Kitâbü’l-Meǿŝûr. Das Buch der Wörter mit gleichem Laut und verschiedener Bedeutung (London-Beirut 1925). Abdullah b. Hâlid Ebü’l-Ameysel’in eş sesli kelimeleri ele alan kitabının yayımıdır. 5. el-Cemhere (I-IV, Haydarâbâd 1344-1351). İbn Düreyd’in kitabının Muhammed es-Sûretî ve Zeynelâbidîn el-Mûsevî ile birlikte gerçekleştirilen yayımıdır. 6. Ĥamâsetü İbni’ş-Şecerî (Haydarâbâd 1345). Hibetullah İbnü’ş-Şecerî’nin divanının neşridir. 7. The Poems of Tufail b. ‘Auf al-Ghanawî and at-Tirimmâh İbn Hakim et-Tayyî (London 1927). İslâm’dan önce yaşayan Tufeyl b. Avf el-Ganevî ile İslâm fetihleri döneminde yaşayan Tırımmâh b. Hakîm et-Tâî’ye ait şiirlerin neşri ve İngilizce’ye tercümesidir. 8. Kitâbü’t-Ticân fî mülûki Himyer Ǿan Vehb b. Münebbih (Haydarâbâd 1347/1928). Vehb b. Münebbih’e ait olup İbn Hişâm tarafından rivayet edildiği ileri sürülen eserin neşridir. 9. Kitâbü Tenķīĥi’l-Menâžır (Haydarâbâd 1347-1348). Kemâleddin el-Fârisî’nin İbnü’l-Heysem el-Basrî’nin Kitâbü’l-Menâžır’ına yazdığı şerhin neşridir. 10. ed-Dürerü’l-kâmine fî aǾyâni’l-miǿeti’s-sâmine (I-IV, Haydarâbâd 1348-1350). İbn Hacer el-Askalânî’nin eserinin yayımıdır. 11. MuǾcemü’ş-şuǾarâǿ (Kahire 1354). Merzübânî’nin eserinin neşridir (içinde Âmidî’nin el-Müǿtelif ve’l-muħtelif’i de yer almaktadır). 12. Aħbârü’n-naĥviyyîne’l-Baśriyyîn (Beyrut 1936). Ebû Saîd es-Sîrâfî’nin eserinin yayımıdır. 13. Kitâbü’l-Cemâhir fî maǾrifeti’l-’l-cevâhir (Haydarâbâd 1355/1936). Bîrûnî’nin eserinin neşridir. 14. Kitâbü’l-Emâlî (Haydarâbâd 1948). Ebû Abdullah Muhammed b. Abbas el-Yezîdî’nin eserinin yayımıdır. 15. Kitâbü’l-MeǾâni’l-kebîr fî ebyâti’l-meǾânî (I-II, Haydarâbâd 1368). İbn Kuteybe’nin eserinin Abdurrahman b. Yahyâ el-Yemânî ile birlikte gerçekleştirilen neşridir.
Krenkow’un önemli makalelerinden bazıları da şunlardır: “Tufail al-Ghanawi: A Poem from the Asma’îyât in the Recension and with the Comments of Ibn as-Sikkīt” (JRAS [1907], s. 815-877); “The Diwan of Abu Dahbal al-Gumahi” (JRAS, [1910], s. 1017-1075); “Tabrîzî’s Kommentar zur Burda des Ka‘b b. Zuhair” (ZDMG, LXV [1911], s. 241-279; müstakil basımı: Şerĥu Ķaśîdeti KaǾb b. Züheyr [Beyrut 1971]); “The Tarikh-Baghdad of the Khatib Abu Bakr Ahmad b. ‘Ali al-Baghdadi: Short Account of the Biographies” (JRAS, [1912], s. 31-79); “Al-Quhaif al-‘Uqaili” (JRAS, [1913], s. 341-368); “Libro delle Classi di Abû Bakr az-Zubaidî” (RSO, VIII [1919], s. 107-156); “Die Diwane des ‘Amr ibn Kulğûm and al-Hâriğ ibn Hilliza (Meşrıķ, XX [1922], s. 591-611, 693-708; “The Two Oldest Books on Arabic Folklore”, Islamic Culture, II [1928], s. 55-89, 204-236). Krenkow’un ayrıca Encyclopaedia of Islam’a yazdığı birçok maddesi bulunmaktadır (eserleri için ayrıca bk. Spies, XXXI [1954], s. 234-236).
BİBLİYOGRAFYA:
Fritz Krenkow, “el-Müsteşriķūn min aǾżâǿi’l-MecmaǾ: Frietz Krenkow, tercemetühû bi-ķalemih”, MMİADm., IX/3 (1929), s. 169-175; Ebü’l-Kāsım-ı Sehâb, “Krinko Fritz”, Ferheng-i Ħâverşinâsân, Tahran, ts., s. 214-217; Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, II, 97-99; Abdurrahman Bedevî, MevsûǾatü’l-müsteşriķīn, Beyrut 1984, s. 331-332; Bibliographie der deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1992, XV, 317; O. Spies, “Fritz Krenkow”, Isl., XXXI (1954), s. 228-236.
Hidayet Yavuz Nuhoğlu